ثالثاً فرض می كنیم كه بی ارزشی دنیا نسبی و بالمقایسه نیست، فرض می كنیم دنیا از نظر دین شر مطلق است. ولی در هر چیزی اگر تردید كنیم، در یك چیز نمی توانیم تردید كنیم و آن اینكه پیغمبران خدا برای چه هدف و چه مقصدی آمدند. آنها آمدند برای تعلیم یك سلسله عقاید پاك، برای پاكیزه كردن روح مردم (بُعِثْتُ لِاُتَمِّمَ مَكارِمَ الْاَخْلاقِ) [1]، برای اینكه مردم را به اعمال خوب تشویق كنند و برای اینكه مردم را از 32كارهای زشت باز بدارند. از نظر دین یك رشته چیزها خوب است، پیغمبران آمدند برای دعوت به آن خوبها، یك رشته چیزها بد است، پیغمبران آمدند برای مبارزه با آن بدها. دستورهای دینی مجموعاً سه قسم است: اعتقادات، اخلاقیات، دستورهای عملی. دستورهای اعتقادی از قبیل ایمان به خدا، ایمان به سفرای الهی و پیغمبران خدا و اولیای خدا، ایمان به معاد و پاداش و كیفر. دستورهای اخلاقی مثل اینكه ما باید عفت و تقوا داشته باشیم، راضی و شاكر و صابر باشیم، عفو و حلم و گذشت داشته باشیم، با یكدیگر الفت و محبت داشته باشیم، اتحاد و اتفاق داشته باشیم، روح ما پاكیزه باشد، حسادت نداشته باشیم، كینه نداشته باشیم، جبن و بخل نداشته باشیم، ظالم و بدخواه نباشیم. دستورهای عملی هم واضح است؛ دستورهایی به عنوان عبادات مقرر شده: نماز، روزه، حج، جهاد، امر به معروف و غیر اینها، و دستورهایی در باب معاشرت هست از قبیل احسان، صله ی ارحام، از قبیل اینكه دروغ نگوییم، غیبت نكنیم، فحش ندهیم، قتل نفس نكنیم، دستور رسیده به ترك شراب و قمار و ربا و ریا و غیره.

بالاخره اگر در هر چیزی شك و تردید كنیم، در اینها نمی توانیم شك و تردیدی داشته باشیم. در اینكه شارع اسلام آنچه را كه خوب می داند می خواهد آنها واقع شود و آنچه را بد می داند می خواهد هرطور هست آنها واقع نشود، حرفی نیست.

حالا حساب كنیم ببینیم آیا اگر حقوق مردم محفوظ و جامعه عادل و متعادل باشد و تبعیض و محرومیت و احساس مغبونیت در مردم نباشد، عقاید پاك و اخلاق پاك و صفای قلب و اعمال خوب بیشتر پیدا می شود و زمینه برای وقوع معاصی و اخلاق رذیله و شیوع عقاید ناپاك كمتر است، یا اگر متعادل نباشد، و هرچه افراط و تفریط و اجحاف و مغبونیت و ناهمواری و اختلاف و تفاوت بیشتر باشد برای تزكیه ی نفس و صفای روح بهتر است؟ كدام یك از اینها؟ یا شقّ سومی هست و آن اینكه اوضاع اجتماعی هرجور باشد هیچ تأثیری در این امور ندارد و حساب این امور بكلی جداست؟ .

هیچ عاقلی نخواهد گفت كه هرچه جامعه از لحاظ حق و عدالت آشفته تر باشد، زمینه برای عقاید پاك و تزكیه ی نفس و عمل صالح بهتر است. حداكثر این است كه كسی بگوید بود و نبود عدالت و محفوظ بودن و نبودن حقوق، در این امورتأثیری ندارد. عقیده ی بسیاری از متدینین ما فعلاً شاید همین باشد كه دو حساب است و ربطی به یكدیگر ندارد.

اگر كسی هم این طور خیال كند، باید به او گفت: زهی تصور باطل، زهی خیال محال! مطمئناً اوضاع عمومی و بود و نبود عدالت اجتماعی در اعمال مردم و اخلاق مردم و حتی در افكار و عقاید مردم تأثیر دارد. در هر سه مرحله تأثیر دارد: هم مرحله ی فكر و عقیده، هم مرحله ی خلق و ملكات نفسانی، هم مرحله ی عمل.

---