انسان یك تفاوت اساسی با حیوان دارد و آن این است كه انسان از هر حیوانی بیشتر بالقوّه است و كمتر بالفعل. یعنی چه؟ یعنی مثلاً یك اسب اسب است و بالفعل، یعنی هرچه از اسب بودن باید داشته باشد، دارد. مقدار كمی از اسب بودن هست كه مثلاً باید با تمرین به دست آورد. اسب، یك اسب بالفعل به دنیا می آید. یك گربه بالفعل به دنیا می آید و همین طور سایر حیوانات. ولی انسان است كه به صورت یكموجود صددرصد بالقوّه به دنیا می آید؛ یعنی اولی كه به دنیا می آید اصلاً معلوم نیست كه در آینده چه می شود. ممكن است واقعیت او در آینده واقعیت یك گرگ باشد، ممكن است واقعیت یك گوسفند باشد، درصورتی كه شكل، شكل انسان است. همچنین ممكن است واقعیتش واقعیت یك انسان باشد. صدرالمتألّهین، فیلسوف بزرگ اسلامی و ایرانی، اصراری دارد روی این مطلب كه اشتباه است كه مردم خیال می كنند افراد انسان همه افراد یك نوعند. می گوید: به عدد افراد انسان، انواع انسانها وجود دارد چون انسان جنس است نه نوع. البته او یك فیلسوف است، از نظر زیست شناسی نگاه نمی كند. از نظر یك زیست شناس كه فقط اندامها و جهازها را می بیند، همه ی افراد انسان یك نوع هستند. ولی یك فیلسوف كه انسان را مطالعه می كند و واقعیت انسان را وابسته می داند به ملكاتش و آنچه كه انسانیت نامیده می شود، نمی تواند باور كند كه همه ی افراد انسان، افراد یك نوع هستند، می گوید: به عدد افراد انسان، انواع مختلف وجود دارد. لذا می گوییم ارزشهای انسان، ارزشهای بالقوّه هستند. بعضی از افراد انسان به آن مقام انسان واقعی می رسند و بسیاری از افراد انسان اساساً به مقام انسان واقعی نمی رسند. به تعبیر امیرالمؤمنین: اَلصّورَةُ صورَةُ اِنْسانٍ وَ الْقَلْبُ قَلْبُ حَیَوانٍ [1]یعنی شكل، شكل انسان است اما باطنش باطن یك درنده است؛ یك پلنگ است، یك خوك است، یك شیر است، یك گرگ است. و اما اینكه باطن متناسب با ظاهر باشد یعنی واقعاً انسان باشد، در همه ی افراد مردم نیست.

---