این سخنرانی در یكی از دانشگاههای كشور ایراد شده و تاریخ آن مشخص نیست.

گرچه وقت من خیلی گرفته است و بیش از اندازه ی ظرفیت و توانایی ام برای خودم كارهایی درست كرده ام یا شرایط بر من تحمیل كرده است، در عین حال وقتی دوستان از من تقاضای بحثی در اینجا كردند چاره ای جز این ندیدم كه موافقت كنم، برای اینكه نشستن و صحبت كردن و مسائل اسلامی را با شما دانشجویان عزیز در میان گذاشتن برای من از مهمترین مسائل است.

ترجیح می دهم كه مسئله ای را طرح كنم كه ذهن شما را برانگیزد تا درباره ی آن فكر كنید و با یكدیگر به مذاكره بپردازیم. لذا بحث من بیشتر جنبه ی طرح و سؤال دارد. موضوع بحث «معیار انسانیت» است، یعنی می خواهیم بدانیم معیار و میزان انسانیت چیست. اگر از نظر زیست شناسی بخواهیم معیار انسانیت را به دست بدهیم، كار ساده و آسانی است. در زیست شناسی فقط جسم انسان مطرح است. در آنجا بحث می كنند كه انسان در میان رده های مختلف حیوانات در چه رده ای است.

مثلاً پستاندار است و. . . بالاخره یك نوع از انواع جانداران را «انسان» می نامند در مقابل انواع دیگر جانداران نظیر پرندگان، خزندگان، چارپایان، حشرات و غیره. با مقیاس زیست شناسی، همه ی افراد بشر كه بر روی زمین هستند، با دو پا راه می روند، پهن ناخن هستند و حرف می زنند، انسانند، و با این معیار هیچ تفاوتی میان انسانهادر انسانیت زیست شناسی نیست. فی المثل با مقیاس زیست شناسی و یا با مقیاس پزشكی و حتی با مقیاس روانشناسی، موسی چومبه همان مقدار انسان است كه لومومبا؛ یعنی از جنبه ی زیست شناسی، از نظر یك پزشك و حتی از نظر یك روانشناس كه درباره ی جهازات بدنی یا جهازات روانی انسان گفتگو می كنند، بین این دو نفر نمی توان فرقی گذاشت همچنان كه میان امام حسین علیه السلام و یزید نمی توان فرقی گذاشت، هر دو از نظر زیست شناسی و پزشكی و حتی روانشناسی انسان هستند. ولی آیا انسانیت انسان، آنچه كه شرافت و كمال انسانی نامیده می شود، به همین است؟