اما تكلیف افراد در شرایط مختلف چیست، چون همه ی شرایط، شرایط جهاد نیست و همه ی شرایط، شرایط هجرت نیست. پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله تكلیف اشخاص را معین كرده است، فرموده است تكلیف یك نفر مسلمان این است كه در نیت جدی و قصد واقعی او همیشه چنین چیزی باشد كه اگر وظیفه ای ایجاب كرد هجرت كند، اگر وظیفه ای ایجاب كرد جهاد كند: مَنْ لَمْ یَغْزُ وَ لَمْ یُحَدِّثْ نَفْسَهُ بِغَزْوٍ ماتَ عَلی شُعْبَةٍ مِنَ النِّفاقِ آن كس كه جنگ نكرده یا فكر جنگ را در مغز خود نپرورانده است، وقتی بمیرد در شعبه ای از نفاق مرده است. افرادی كه نیتشان چنین نیتی است كه اگر وظیفه ایجاب كرد هجرت و جهاد كنند، ممكن است به پایه ی مهاجرین و مجاهدین واقعی برسند. قرآن می فرماید: لا یَسْتَوِی اَلْقاعِدُونَ مِنَ اَلْمُؤْمِنِینَ غَیْرُ أُولِی اَلضَّرَرِ وَ اَلْمُجاهِدُونَ فِی سَبِیلِ اَللّهِ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ اَللّهُ اَلْمُجاهِدِینَ بِأَمْوالِهِمْ وَ أَنْفُسِهِمْ عَلَی اَلْقاعِدِینَ دَرَجَةً وَ كُلاًّ وَعَدَ اَللّهُ اَلْحُسْنی وَ فَضَّلَ اَللّهُ اَلْمُجاهِدِینَ عَلَی اَلْقاعِدِینَ أَجْراً عَظِیماً [1] مسلمانان، آنها كه در راه خدا مجاهدند به مال و جانشان، و خانه نشینانی [2]كه فقط به دلیل اینكه مَن به الكفایة وجود دارد در خانه نشسته اند، هرگز با یكدیگر برابر نیستند. قرآن، خانه نشینانی را كه معذورند (كورند، شلند، بیمارند) ولی در نیتشان هست كه اگر این نقص در آنها نمی بود و این عذر را نمی داشتند، از دیگران در این جهاد فی سبیل اللّه سبقت می گرفتند، نفی نمی كند كه هم درجه ی مجاهدین فی سبیل اللّه باشند. این مسئله در جای خود درست است.

وقتی امیرالمؤمنین از صفّین مراجعت می كرد، شخصی خدمت ایشان عرض كرد: یا امیرَالمؤمنین! دوست داشتم برادرم هم همراه ما و در ركاب شما بود و به فیض درك ركاب شما نائل می شد. حضرت فرمود: بگو نیتش چیست؟ در دلش چیست؟ تصمیمش چیست؟ آیا این برادر تو معذور بود و نتوانست بیاید، یا معذور نبود و نیامد؟ اگر معذور نبود و نیامد، بهتر همان كه نیامد و اگر معذور بود و نیامد ولی دلش با ما بود، میلش با ما بود و تصمیم او این بود كه با ما باشد، پس با ما بوده.

گفت: بله یا امیرالمؤمنین! این طور بود. فرمود: نه تنها برادر تو با ما بوده، بلكه با ما بوده اند افرادی كه هنوز در رحمهای مادرانند، با ما بوده اند افرادی كه هنوز در اصلاب پدرانند. تا دامنه ی قیامت اگر افرادی پیدا شوند كه واقعاً از صمیم قلب، نیت و آرزویشان این باشد كه ای كاش علی را درك می كردم و در ركاب او می جنگیدم، ما آنها را جزء اصحاب صفّین می شماریم.

انتطار ظهور یعنی چه؟ اَفْضَلُ الْاَعْمالِ اِنْتِظارُ الْفَرَجِ [3]یعنی چه؟ بعضی خیال می كنند اینكه افضل اعمال انتظار فرج است، به این معناست كه انتظار داشته باشیم امام زمان (عجّل اللّه تعالی فرجه) با عده ای كه خواص اصحابشان هستند یعنی سیصد و سیزده نفر و عده ای غیرخواص ظهور كنند، بعد دشمنان اسلام را از روی زمین بردارند، امنیت و رفاه و آزادی كامل را برقرار كنند، آن وقت به ما بگویند بفرمایید! ما انتظار چنین فرجی را داریم و می گوییم افضل اعمال هم انتظار فرج است! (یعنی بگیر و ببند، بده به دست من پهلوان! ) نه، انتظار فرج داشتن یعنی انتظار در ركاب امام بودن و جنگیدن و احیاناً شهید شدن، یعنی آرزوی واقعی و حقیقی مجاهد بودن در راه حق، نه آرزوی اینكه تو برو كارها را انجام بده، بعد كه همه ی كارها انجام شد و نوبت استفاده و بهره گیری شد آن وقت من می آیم! مانند قوم موسی كه اصحاب پیغمبر گفتند: یا رسولَ اللّه! ما مانند قوم موسی نیستیم. (بنی اسرائیل وقتی به نزدیك فلسطین كه عَمالقه در آنجا بودند رسیدند و دیدند یك عده مردان جنگی در آنجا هستند، گفتند: موسی! فَاذْهَبْ أَنْتَ وَ رَبُّكَ فَقاتِلا إِنّا هاهُنا قاعِدونَ [4] ما اینجا نشسته ایم، تو و خدا بروید بجنگید، آنجا را تصفیه و از دشمن خالی كنید، خانه را آب و جارو بزنید؛ وقتی برای ما خبر آوردید كه هیچ خطری نیست، فقط باید برویم راحت بنشینیم و از نعمتها استفاده كنیم، ما به آنجا می آییم! موسی گفت: پس شما چه؟ شما هم وظیفه دارید كه دشمن را كه خانه ی شما را اشغال كرده است، از خانه تان بیرون كنید. ) اصحاب پیغمبر (مانند مقداد) گفتند: یا رسولَ اللّه! ما آن حرف را نمی زنیم كه بنی اسرائیل گفتند، ما می گوییم: اگر شما فرمان بدهید كه خودتان را به دریا بریزید به دریا می ریزیم، به آتش بزنید به آتش می زنیم.

انتظار فرج داشتن یعنی واقعاً در نیت ما این باشد كه در ركاب امام زمان و در خدمت ایشان دنیا را اصلاح كنیم. در زیارت اباعبداللّه علیه السلام می گوییم: «یا لَیْتَنا كُنّا مَعَكَ فَنَفوزَ فَوْزاً عَظیماً» (كه برای ما یك ورد شده و به معنای آن هم توجه نمی كنیم) یا اباعبداللّه! ای كاش ما با تو بودیم و رستگاری عظیم پیدا می كردیم.

معنایش این است كه ای كاش ما در خدمت تو بودیم و شهید می شدیم و از راه شهادت، رستگاری عظیم پیدا می كردیم. آیا این ادعای ما از روی حقیقت است؟ افرادی هستند كه از روی حقیقت ادعا می كنند ولی اكثر ما كه در زیارتنامه ها می خوانیم، لقلقه ی زبان است.

---