الحمد للّه ربّ العالمین بارئ الخلائق اجمعین والصلاة والسّلام علی عبداللّه و رسوله و حبیبه و صفیّه، سیّدنا و نبیّنا و مولانا ابی القاسم محمّد صلی الله علیه و آله و علی اله الطّیّبین الطّاهرین المعصومین، اعوذ باللّه من الشّیطان الرّجیم:

قُلْ یا أَهْلَ اَلْكِتابِ تَعالَوْا إِلی كَلِمَةٍ سَواءٍ بَیْنَنا وَ بَیْنَكُمْ أَلاّ نَعْبُدَ إِلاَّ اَللّهَ وَ لا نُشْرِكَ بِهِ شَیْئاً وَ لا یَتَّخِذَ بَعْضُنا بَعْضاً أَرْباباً مِنْ دُونِ اَللّهِ [1]. موضوع بحث ما «آزادی معنوی» است. مجموع مطالبی كه امشب در این محفل مقدس می خواهم عرض كنم، یكی این است كه آزادی چیست، دیگر اینكه آزادی بر چند قسم است، كه ما البته تحت عنوان دو قسم ذكر خواهیم كرد: آزادی معنوی و آزادی اجتماعی؛ و در مرحله ی سوم درباره ی وابستگی این دو نوع آزادی به یكدیگر یعنی درباره ی اینكه آیا مثلاً آزادی معنوی بدون آزادی اجتماعی میسر هست یا نه، و

مجموعه آثار شهید مطهری . ج23، ص: 434

بالعكس آیا آزادی اجتماعی بدون آزادی معنوی میسر هست یا نه، و بیشتر در قسمت دوم بحث می كنیم، یعنی وابستگی آزادی اجتماعی به آزادی معنوی.

[1] آل عمران/64.