حال در زندگی بشر، اخلاق و تربیت و ایجاد عادتها (كه به قول معروف طبیعت ثانوی می باشند) ، ایجاد طبیعت ثانوی و ملكات مصنوعی در روح بشر كه «خُلق» نامیده می شود، چه ضرورتی دارد و چطور شده كه ضرورت پیدا كرده است؟ این خودش یك داستانی است، یك فصلی است و مربوط به ساختمان بشر می باشد و آن اینكه بشر گویی از لحاظ غریزه ناقص آفریده شده است. یعنی چه ناقص آفریده شده؟ در خلقت كه چیزی ناقص آفریده نشده است. مقصود این است: هر حیوانی از لحاظ غریزه و صفات طبیعی، متناسب با زندگی خودش در طبیعت مجهز شده است، ولی خدای تبارك و تعالی بشر را طوری آفریده است (وَ خُلِقَ الاِْنْسانُ ضَعیفا) [1] كه با اینكه استعداد او از لحاظ ترقی و تكامل از هر حیوانی بیشتر است ولی از لحاظ غریزه و صفات اولیه طبیعی كه برایش لازم و ضروری است، بسیار ضعیف و ناقص می باشد و گویی در خودِ طبیعت بشر این استعداد را قرار داده است كه بشر برای خودش آن روش تربیتی و آن خُلقی را كه لازم است انتخاب و اختیار كند، معلمان و مربیانی بیایند و این نقصی را كه به نظر می رسد در طبیعت هست تكمیل و تتمیم كنند. این خودش داستانی است. جمله ای كه رسول اكرم فرمود: بُعِثْتُ لاُِتَمِّمَ مَكارِمَ الاَْخْلاقِهمین است؛ من مبعوث شده ام برای تكمیل و تتمیم خُلقهای فاضل، یعنی صفات اكتسابی ای را كه بشر برای سعادت خودش لازم دارد تكمیل كنم و به او ارزانی بدارم. اصطلاحی دارند روحانیون در علم اصول، می گویند: بعضی از قوانین داریم كه قانون و متمّم قانون را جداگانه باید جعل كنند. در طبیعتِ آن قانون این امكان وجود ندارد كه در آنِ واحد خود قانون با متمّمش یكجا جعل بشود، احتیاج به متمّم الجعل است. این یك رمز فلسفی است و جز این امكان ندارد. انسانیت انسان جز این مسیری ندارد كه ابتدا انسان در طبیعت آن طور ناقص آفریده شود، بعد دستگاههای تربیتی و اخلاقی بیایند و آن نقص و ضعف را برطرف كنند و بشر به قدرت اندیشه و اراده خودش [به كمال خویش برسد. بنابراین انسان ] احتیاج به یك سیستم اخلاقی دارد.

---