] بسم اللّه الرحمن الرحیم [1] مَنْ عَمِلَ صالِحاً مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثی وَ هُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیِیَنَّهُ حَیاةً طَیِّبَةً وَ لَنَجْزِیَنَّهُمْ أَجْرَهُمْ بِأَحْسَنِ ما كانُوا یَعْمَلُونَ [2]. انسان به حسب خلقت و طبیعت و غرایزی كه در وجود وی نهاده شده، احتیاجات و نیازمندیها و ناتمامیهایی دارد و ناچار است آنها را به وسیله مواد و اشیاء مورد نیاز رفع كند، و همین احتیاجات و نیازمندیهاست كه این همه افراد را به تكاپو و فعالیت و گرد آوردن وسایل مورد نیاز وادار می نماید. ابتدائا این طور به نظر می رسد كه یگانه راه جلب آسایش و فرار از ناراحتی، جمع كردن و گردآوردن اسباب و لوازم و مواد خارجی است و لهذا بسیاری از مردم تمام نیروی خویش را صرف همین كار می كنند و به چیز دیگری نمی پردازند و این طور گمان می كنند كه هر اندازه وسایل، فراهم تر و زیادتر باشد لذت و كامیابی زیادتر خواهد بود و به هر نسبت كه از میزان وسایل كسر شود، به همان نسبت از سعادتشان كسر می شود. اما این نظریه یك نظریه ابتدایی و كودكانه است. البته جای تردید نیست كه انسان برای ادامه حیات خویش به خارج نیازمند است و مواد خارجی در ایجاد آسایش و لذت برای انسان دخیل اند. قرآن كریم می فرماید: آنچه در زمین از نعمتها و موهبتها خلق شده، برای استفاده كردن و بهره بردن شماست. بعلاوه پیشرفت در زندگی و تكمیل ابزار و اسباب آن نیز مطلوب و ممدوح است، اما این گمان كه تنها با گرد آوردن وسایل و مواد بی روح می توان سعادت و آسایش را تأمین كرد نیز غلط است. اگر حالات یك نفر را در نظر بگیریم و خوشیها و ناخوشیها و لذات و اندوههای وی را بسنجیم، آنگاه با یك نظر دقیق علل آنها را جستجو نماییم، به این نتیجه خواهیم رسید كه فقط قسمت كمی از ناراحتیها مربوط به فقدان وسایل است و منشأ بیشتر آنها عوارض و حالات و صفات روحی شخص است. ما بسیاری از اشخاص را دیده ایم كه با داشتن وسایل محدود و مختصر یك عمر به خوشی و شادمانی زندگی كرده اند، جهان از دریچه چشم آنها بوستانی بوده زیبا پر از گل و لاله، به همه چیز به نظر رضایت و خشنودی نگریسته اند و بالاخره آن نتیجه را كه از زندگی و ثروت و مكنت و تمدن، مطلوب است (یعنی آسایش) گرفته اند. در مقابل، كسانی نیز دیده می شوند كه همه گونه وسایل برای آنها مهیاست و از آخرین ثمرات تمدن بهره مند می باشند، از لوازم طرب و موجبات آسایش كسری ندارند، در عین حال در نهایت ناراحتی و فشار روحی به سر می برند. مردم گمان می كنند كه آنها در بهشت اند اما خودشان می دانند كه در چه جهنمی زندگی می كنند. آیا علت این امر چیست؟ پس راه تحصیل آسایش كدام است؟ البته این نكته این قدر به ما می فهماند كه تنها واجد بودن مال و ثروت و گرد آوردن وسایل، آسایش انسان را تأمین نمی كند، آسایش و سعادت از اعماق روح و باطن ذات انسان باید سرچشمه بگیرد. ملاّی رومی در همین زمینه می گوید: البته منظور این نیست كه باید پشت پا به همه چیز زد و لاقیدی را پیشه ساخت و تمدن اساسا موهوم است و یا در مورد تعدیات نباید احقاق حقوق كرد، بلكه منظور این است كه تنها با تجهیزات مادی نمی توان بشر را خوشبخت ساخت، یك قسمتْ تجهیزات روحی و اخلاقی نیز لازم است. همان طور كه ابتدائا نیز اشاره شد پیشرفت و ترقی در زندگی، مطلوب و ممدوح است و از نظر قانون اسلام لاقیدی و كَلّ بر مردم شدن حرام است، احقاق حقوق و دفع ظلم واجب است. بشر امروز از لحاظ تمدن و تسخیر قوای طبیعت با بشر اعصار گذشته قابل مقایسه نیست، لكن متأسفانه از لحاظ نتیجه ای كه از همه اینها باید عاید شود فرقی نكرده، بلكه چندین مرحله عقب تر رفته، همین ابزار و آلات كه باید وسیله رفاه و آسایش باشد موجب بیچارگی و بدبختی و نگرانی شده. اینها همه از آن جهت است كه در قسمتهای روحی و اخلاقی عقب نشینی كرده. اساسا اگر نیروی روحی و اخلاقی موجود نباشد، تمدن نیز پیشرفت نخواهد كرد. اگر به تاریخ مراجعه شود روشن می شود كه مخترعین و مكتشفین بزرگ و علما و فلاسفه و مصلحین و ادبا و نویسندگان و شعرای عالی مقام و تمام آن كسانی كه به پیشرفت مدنیّت كمك كرده اند و آثار سودمندی از خود باقی گذاشته اند همانها هستند كه از دایره هوا و هوس قدم بیرون گذاشته اند و پابند اصول اخلاقی بوده اند. بنابراین چه از لحاظ آسایش فردی و چه از لحاظ مدنیّت اجتماعی، اخلاق صالح لازم است. از این جهت است كه پیغمبر عظیم الشأن اسلام فایده و منظور بعثت و قیام الهی خویش را كامل كردن اخلاق شایسته معرفی می كند، می فرماید: بُعِثْتُ لاُِتَمِّمَ مَكارِمَ الاَْخْلاقِ [3]. پیغمبر اسلام تمام كوششها و مجاهدتهای خود را در راه ریشه كن كردن رذایل اخلاقی و از بین بردن منابع فساد اخلاق به كار می بُرد. آن بزرگوار با نور وحی دریافته بود كه رمز خوشبختی و عزت و بزرگواری و كلید سعادت دنیا و آخرت در پاكیزه كردن روح است. در نظر اسلام اخلاق نیكو از همه چیز پرارزش تر و سنگین بهاتر است. پیغمبر اكرم فرمود: أثْقَلُ شَیْ ءٍ یوضَعُ فِی الْمیزانِ حُسْنُ الْخُلْقِ [4]یعنی سنگین ترین چیزها در میزان عدل الهی، اخلاق نیكوست. در سوره «والشمس» پس از تأكیدات بسیار و ذكر چندین قَسَم می فرماید: قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكّاها. `وَ قَدْ خابَ مَنْ دَسّاها [5]. یعنی به طور تحقیق كسانی كه روح خود را پاكیزه نمودند رستگار شدند و بعكس، كسانی كه روح خویش را آلوده ساختند زیانكار شدند. دیانت مقدسه اسلام در عین این كه در باب تهذیب نفس و اخلاق دستورهای مؤكد صادر فرموده، از بعضی نظریه های افراطی كه در میان بعضی طوایف دیده می شود و یا بعضی دستورهای مخلّ به نظام اجتماع كه در سایر ادیان دیده می شود مبرّاست. از قضا ایرانیان قدیم نیز به حسن اخلاق مشهور و معروف بوده اند. هرودوت، مورخ معروف یونانی كه در حدود قرن چهارم و پنجم پیش از میلاد مسیح می زیسته و از نزدیك ناظر اوضاع و احوال ایرانیان بوده، با آن كه در آن اوقات روابط سیاسی ایران و یونان به واسطه بروز یك سلسله جنگها تیره بوده و ایران خصم یونان به شمار می آمده، در باب ایرانیان و ارزشی كه برای مقام ارجمند اخلاق قائلند می گوید: ایرانیان در هر كسی كه صفات نیك می یابند به دیده احترام می نگرند، هرچند كه دشمنشان باشد. كوروش می گوید: ایرانیان صفات نیك خود را با تمام ثروت شام و آشور برابر نمی كنند. از همه مهمتر و بالاتر شهادت وجود مقدس رسول اكرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم است به پاك فطرتی ایرانیان، آنجا كه می فرماید: لَوْ كانَ الْعِلْمُ مَنوطا بِالثُّرَیّا لَنالَهُ أیْدی رِجالٍ مِنْ فارِسَ [6]و بعدها تاریخ گواه این گفتار شد. ایرانیان بیش از سایر ملل از دیانت مقدسه اسلام استقبال كردند و آن را با جان و دل پذیرفتند، هیچ ملتی - حتی خود اعراب- به این اندازه استقبال نكردند. غالب تألیفات و تصنیفات مفیدی كه در رشته های مختلف علوم اسلامی شده، از ادبیات نثر و نظم، فقه، حدیث، كلام، منطق، فلسفه، به وسیله رجال دانشمند و متدین ایرانیِ اسلامی شده.

مخصوصا ایرانیان از ابتدا به اخلاص و ارادت نسبت به خاندان پیغمبر صلی الله علیه وآله و آل علی علیه السلام معروف بوده اند. امروز هم یگانه كشوری كه رسما افتخار تشیع را دارد، كشور ایران است. امید است در این ایام كه می رود آرزوی اصلاحات جامه عمل بپوشد، این رخوت و سستی و بی اطلاعی از روح تعلیمات عالیه اسلامی و فساد اخلاقی كه نتیجتا پیدا شده از بین برود و یك نهضت دینی و اخلاقی در سراسر كشور شروع شود [و] در پرتو دستورهای متین و حكیمانه و عادلانه اسلام سعادت دنیا و آخرت نصیب همه افراد گردد. [

---