امیرالمؤمنین علی علیه السلام در یك وقت كه مقداری خرما از مال شخصی خود در میان فقرا تقسیم می كرد، مقدار نسبتاً زیادی برای یك نفری فرستاد كه آن شخص هیچ گونه عرض حاجت و اظهار احتیاجی نكرده بود و اساساً اخلاق شخصی آن مرد این بود كه از احدی چیزی نخواهد. مردی به امیرالمؤمنین اعتراض كرد كه آن شخص كه از تو چیزی نخواسته و عرض حاجتی نكرده و بعلاوه یك پنجم این خرما برای او كافی است، تو چرا اصلاً برای او كه از تو چیزی نخواسته می فرستی و چرا اینقدر زیاد می فرستی؟ سخنی كه امیرالمؤمنین علی در جواب این مرد معترض گفت این بود: خدا امثال تو را در میان مسلمانان زیاد نكند، تو چقدر آدم پستِ دونی هستی، من می بخشم و تو بخل می ورزی! و بعلاوه اگر بنا شود من فقط به كسانی ببخشم كه از من تمنا و تقاضا كرده اند من بخششی نكرده ام بلكه عوض آنچه از آنها گرفته ام به آنها داده ام، آنها را وادار كرده ام كه روی خود را كه هنگام سجده برای خدای خود بر خاك می نهند و از خداوند مسئلت می نمایند، این رو را متوجه من كنند و به من ببخشند، پس آنچه من نام «بخشش» روی آن گذاشته ام بخشش نیست، معاوضه و معامله است، در عوض بذل آبروی كسی چیزی به او بخشیده ام.

بعد فرمود: كسی كه اینچنین فكری داشته باشد و منتظر باشد كه محتاجان درِ خانه یاو را بزنند و یا در كوچه و بازار جلو او رابگیرند تا او دست كمك به سوی آنها دراز كند، او در دعای خود هنگامی كه می گوید: اَللّهُمَّ اغْفِرْ لِلْمُؤْمِنینَ وَ الْمُؤْمِنات دروغگو است، زیرا كسی كه از كوچكترین متاع دنیوی نسبت به دیگران بخل بورزد چگونه ممكن است به آسانی برای دیگران تمنای بهشت و سعادت ابدی نماید؟ .

در قرآن كریم، سوره ی مباركه ی بقره، آیات زیادی هست در موضوع انفاق مال در راه خدا. انفاق و كمك به مستمندان و مصیبت زدگان و بلادیدگان در دنیا همیشه بوده و هست. موضوعی كه قرآن مجید به آن اهمیت می دهد رعایت جنبه های معنوی و اخلاقی است، زیرا اگر رعایت جنبه های روحی نشود ممكن است زیان یك عمل از فایده اش بیشتر باشد. جنبه های روحی كه باید رعایت شود بعضی مربوط به افراد انفاق كننده است و بعضی مربوط به روح افراد مستمند و بیچاره ای است كه می خواهند از آن كمكها بهره ببرند. جنبه ی مربوط به روحیه ی انفاق كنندگان این است كه باید خالی از هر نوع ریا و تظاهر و خودنمایی باشد، باید صرفاً جنبه ی همدردی داشته باشد، باید عمل انفاق صرفاً منبعث از ایمان و وجدان زنده و حساس شخص بوده باشد، كه پیغمبر اكرم فرمود: «مثَل مسلمانان از لحاظ همدردی و حساسیت نسبت به یكدیگر مثَل یك بدن است كه چون عضوی به درد می آید همه ی اعضای دیگر با تب و بی خوابی اظهار بی تابی می كنند. » عملی كه منبعث از ریا و تظاهر باشد ضررش از فایده اش بیشتر است. این است كه قرآن مجید هرجا نام انفاق می برد كلمه ی فِی سَبِیلِ اَللّهِ را با آن توأم می كند؛ یعنی انفاقی كه فقط برای رضای حق باشد نه برای ارضای جاه طلبی و نه در راه اطفای شهوات نفسانی.

و اما جنبه ی روحی طرف مقابل كه باید رعایت شود این است كه كمك و دستگیری نباید به صورتی درآید كه شخصیت روحی طرف مقابل را خُرد كند:

یا أَیُّهَا اَلَّذِینَ آمَنُوا لا تُبْطِلُوا صَدَقاتِكُمْ بِالْمَنِّ وَ اَلْأَذی كَالَّذِی یُنْفِقُ مالَهُ رِئاءَ اَلنّاسِ [1].

ای مردم با ایمان! از راه منت گذاشتن بر كسان و از راه آزار دادن به فقیران، اعمال خیر و انفاقات و احسانات خود را باطل و ضایع نكنید، مانند كسی كه به واسطه ی ریاكاری و تظاهر و خودنمایی مال خود را انفاق می كند و عمل خود را ضایع می گرداند.

ائمه ی اطهار (علیهم السلام) خوی و عادتشان این بود كه مخفیانه به این و آن كمك كنند؛ همه برای این بود كه افراد محتاج احساس ذلت و خواری در خود نكنند و روحیه و شخصیتشان درهم شكسته نشود. این گونه عمل است كه اثرش یك بر صد بلكه یك بر هزار است، كه خدا می فرماید:

مثَل كسانی كه در راه خدا بخشش می كنند مثَل دانه ی گندمی است كه به زمین پاشیده می شود و از آن بوته ای دارای هفت خوشه [پدید] می آید كه هر خوشه ای صد دانه داشته باشد و خدا برای هركس كه بخواهد از این هم بیشتر قرار می دهد [2]

---