علت دومی كه در اسلام وجود دارد [و موجب هماهنگی با توسعه و تحول دنیاست ] همان است كه در ضمن عرایضم اشاره كردم كه اسلام به صور و شكلهای زندگی توجه ندارد، هیچ عنایت ندارد كه شكلی از شكلهای زندگی را تثبیت كند، همیشه به روح زندگی توجه دارد و به همین جهت از تصادم با پیشرفتهای زندگی پرهیز كرده چون آنچه كه علم و صنعت و تكنیك آن را پیش می برد صورت زندگی و ابزار زندگی است، ساختمانها و [قالبهای زندگی است. مثال: ] [1]اگر من بخواهم پول بدهم و در ازایش چیزی بخرم كه اساساً هیچ فایده ای به حال من ندارد، اسلام می گوید این معامله باطل است؛ تو باید در مقابل، یك مال بگیری؛ این كه ثروت نیست و به حال تو فایده ندارد، یا فایده ای است كه تو خیال می كنی فایده است ولی اسلام به رسمیت نمی شناسد. از آن طرف فقها گفته اند چون اسلام استفاده از اعیان نجسه را تحریم كرده پس خرید و فروشش جایز نیست و از نوع معاملات باطل است. مثلاً خون. استفاده ای كه از خون در آن وقت می كردند این بود كه خون را می خوردند.

اسلام خوردن خون را تحریم كرده است. حالا اگر زمان تغییر كرد و برای خون استفاده ای كشف شد و خون مورد استفاده ای غیر از آن استفاده ای كه قبلاً می كردند و اسلام آن را تحریم كرده بود قرار گرفت، استفاده ای كه خود اسلام هم آن را جایز می داند، مثل همین كه از خون انسانی در بدن انسان دیگر یا برای مجروحین استفاده می كنند، [در این صورت حكم تغییر می كند. ] اسلام گفت خون خوردن حرام است، نگفت خون تزریق كردن به بدن دیگری حرام است. در گذشته اگر معامله روی آن انجام می شد مصداق اكل مال به باطل بود. امروز تغییر كرد، دیگر مصداق اكل مال به باطل نیست.

بنابراین آن قانونی كه در خود قرآن هم به آن تصریح شده(لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَیْنَكُمْ بِالْباطِلِ) [2]ثابت و تغییرناپذیر و نسخ ناپذیر است. ولی یك چیزی یك روز اگر روی آن معامله بشود مصداق اكل مال به باطل است، روز دیگر نیست. چون آن اكل مال به باطل این را كنترل می كند بنابراین تغییر موضوع پیدا می شود. تغییر موضوع كه پیدا شد حكمش هم تغییر می كند. ولی این نسخ نیست. قانون اسلام نسخ نشده، موضوع عوض شده و تبدل پیدا كرده است.

---