مثلاً بشر از قدیم الایام نیازمند بوده است به اینكه به غرایز خودش نظام بدهد. دارای غریزه ی شهوت بوده، دارای غریزه ی جاه طلبی بوده، دارای غریزه ی جنسی بوده است، در عین حال دارای غریزه ی علمی و حس كاوش بوده است، دارای غریزه ی زیبایی بوده، دارای غریزه ی نیكی و احسان و اخلاق بوده و دارای غریزه ی پرستش و تقدیس بودهاست، دارای غرایز گوناگونی بوده است كه حالا راجع به اصالت اینها كه ریشه ی همه ی اینها یكی است یا نه، بحثی نداریم. نیاز داشته است كه این غرایز خودش را نظام بدهد. اسم این نظام دادن به غرایز «اخلاق» است. البته اخلاق غیر از آداب است.

آنچه كه مربوط به نظام دادن غرایز است تغییر نمی كند.

مثلاً انسان در اصول تربیتی خودش باید همیشه عقل خودش را بر شهوات و جاه طلبی ها و به اصطلاح قدما عقل را بر نفس حاكم قرار بدهد. این یك اصلی است كه بدن كهنه می شود و پیكره ی جهان هم كهنه می شود ولی این اصل تغییر نمی كند.

همچنین [آیا] شما می توانید بگویید استقامت داشتن- كه یك صفت و پدیده ی اخلاقی است- حالا دیگر كهنه شده، در هزار سال پیش استقامت داشتن برای انسان خوب بود ولی حالا دیگر خوب نیست؟ اعتماد به نفس داشتن و اتكاء به غیر نداشتن در قدیم الایام خوب بود ولی حالا بكلی تغییر كرده، نقطه ی مقابلش خوب است؟ و همچنین خصائص اجتماعی از قبیل راست گفتن و دروغ نگفتن، امین بودن و خیانت نكردن؛ چون اینها همه مسائلی است مربوط به روح زندگی. یا آنچه كه به نام حقوق بشر نامیده می شود: عدالت، آزادی، مساوات، آیا می شود گفت دنیای جدید، دیگر این حرفها را نمی پذیرد، دیگر عدالت كهنه شد، دیگر آزادی كهنه شد، دیگر مساوات كهنه شد، دیگر انساندوستی كهنه شد؟ شما می بینید امروز هر ملتی كه در تاریخ خودش فردی را پیدا می كند كه در چند هزار سال پیش مثلاً به آزادی یا مساوات احترام گذاشته، به عدالت احترام گذاشته و كمتر ظلم كرده است، این امر را به عنوان یك مایه ی مباهات ذكر می كند، چرا؟ چه معنی دارد كه انسان بیاید یك مسئله ی مربوط به چند هزار سال پیش را در عصر آپولو و فضا طرح كند؟ جواب این است كه این مسائل مربوط به روح زندگی است، مربوط به شكل و صورت زندگی نیست. پس اگر كسی بگوید نیازهای بشر تغییر می كند، می گوییم به این سادگی هم نیست كه شما می گویید. بشر دو نوع نیاز دارد: نیازهای ثابت و همیشگی و نیازهای متغیر. چنین نیست كه به طور كلی نیازها تغییر می كند. حال اینكه اسلام با نیازهای ثابت و نیازهای متغیر چه كرده، در فصل بعد صحبت می كنیم.