بارزترین مشخِّص عصر ما، ظاهرترین پدیده های اجتماعی عصر ما و بزرگترین كارخانه های زمان ما چیست؟ بزرگترین پدیده ی عصر ما نفاق است. نفاق یعنی اینكه بشر جوری فكر بكند جور دیگری حرف بزند، یعنی فاصله میان دل و زبان. دائماً می گویند فاصله ی طبقاتی. فلان كس چرا باید میلیاردر باشد دیگری خاك نشین باشد؟ البته غلط است. ولی فاصله ای از فاصله ی طبقاتی بیشتر، این فاصله ی میان دل و زبان است كه در بشر امروز پیداست، این فاصله ی میان ظاهر و باطن است، فاصله ی میان ادعا و عمل است، فاصله ی میان گفتار و كردار است. در كدام عصر و زمان اینمقدار مفاهیم مقدس بشری استعمال شده است؟ در كدام عصر و زمان اینقدر دم از اخلاق و صلح و امنیت و آزادی و مساوات و برادری و برابری و انسانیت و حقوق بشر زدند و در كدام عصر به اندازه ی زمان ما این مفاهیم را ملعبه قرار دادند و با اینها بازی كردند؟ از آن سر دنیا با هواپیمایش حركت می كند و بمبهای آتش زا را روی سر مردم بی گناه می ریزد، بعد می گوید تصمیم آمریكا در دفاع از آزادی راسخ است.

آن بلوك دیگر را هم در چكسلواكی دیدید. بزرگترین پدیده ای كه در عصر ما هست پدیده ی نفاق است و بزرگترین كارخانه ای كه در عصر ما اختراع شده است كارخانه ی قلب حقایق است. این است بزرگترین نیاز بشر و مادر همه ی نیازها در عصر حاضر. بشر دردش همه از ناحیه ی دنیای بیرون نیست، بیشتر از ناحیه ی خودش است.

یك سلسله مسائل است كه در سطح پایین تر از طبیعت بشر است، یعنی طبیعت او بر آن حكومت می كند و آن در دست طبیعت بشر ابزار است و جز ابزار چیزی نیست. علم از این قبیل است. علم قدرت ندارد بر طبیعت بشر مسلط بشود. طبیعت بشر، علم را- به هر درجه كه برسد- در اختیار خودش می گیرد، استخدام می كند و مثل یك ابزار از آن استفاده می نماید. عقل و قانون و فلسفه و فكر و صنعت از این قبیل است. بشر با این قدرت علمی و فنی خود كه می بینیم امروز آهنگ سفر افلاك كرده است و به كره ی ماه می رود، در دریا و صحرا و فضا نقطه ای نیست كه نتواند آنجا را تسخیر كند، یك جا كه مانده است و آنجا را دیگر قدرت ندارد، نفس و روح خودش است. با این همه پیشرفتها در مرحله ی علم و فن، در ناحیه ی آدمیت و خوی انسانی و انسانیت چقدر جلو آمده؟ یك قدم نیامده، چون كار علم و فن نیست، كارِ ایمان است. این یك بحث مختصری است راجع به مسئله ی احتیاج و نیازی كه جهان امروز به ایمان به طور مطلق دارد. باز روی این هم نمی توانم بحث بكنم چون می خواهم بحث خودم را لااقل به طور اختصار هم شده به آخر برسانم.