ثروت یا مال عبارت است از هر چیزی كه یكی از حوائج طبیعی یا اعتباری، ضروری یا تجملی بشر را برآورد. (ولی به عقیده بعضی مال یا ثروت عبارت است از چیزی كه بشر آن را با كار به وجود آورده است. ) .

همان طور كه در فقه گفته شده است لازمه ثروت بودن و مالیّت، مملوكیّت نیست، زیرا ممكن است مالی تصاحب نشده باشد یا آنكه از نوع اموالی باشد كه منافعش به عموم تعلق داشته باشد، مانند اراضی مفتوحة عنوة، یا به طبقه خاصی تعلق داشته باشد، مانند اوقاف. از آن طرف ممكن است چیزی مملوك باشد ولی به علت كافی نبودن برای رفع احتیاج بشر به واسطه خردی، مال و ثروت شمرده نشود، مانند یك حبه گندم. بر حبه گندم آثار مملوكیت ممكن است بار شود؛ دیگران بدون رضایت صاحب آن حق اتلاف و تصرف در آن ندارند اما چون مالیت ندارد قابل خرید و فروش نیست و به اصطلاح دارای ارزش نیست و قابلیت مبادله ندارد، لهذا می توان گفت ضمان آور نیز نیست، مصداق «مَنْ اَتْلَفَ مالَ الْغَیْرِ فَهُوَ ضامِنٌ» یا «عَلَی الْیَدِ ما اَخَذَتْ حَتّی تُؤَدِّیَه» نیست.

عامل تولید كننده ثروت گاهی یك چیز و گاهی دو چیز و گاهی سه چیز می باشد؛ به این ترتیب: .

الف. ثروتهایی كه فقط طبیعت در تولید و ایجاد آنها دخالت دارد؛ مانند میوه های جنگلی، گلهای صحرایی، گیاهان دارویی و علفهایی كه به درد حیواناتاهلی می خورد. .

ب. ثروتهایی كه طبیعت به علاوه ی كار و كوشش انسان در ایجاد آنها دخالت داشته است، مانند درختی كه به دست یك انسان كاشته می شود؛ تخم یك درخت دیگر یا قلمه یك درخت دیگر را در زمین می كارد و درخت می گردد. این درخت محصولی است از قوای طبیعت و به كوشش انسانی كه قصد تولید داشته است. از این قبیل است دامداری، مرغداری و امثال اینها [1]. .

ج. ثروتهایی كه [از] طبیعت به علاوه ی كار به علاوه ی سرمایه [2]- كه خود محصولی از كار و طبیعت است- به وجود می آید. از این قبیل است محصولات كشاورزی ماشینی و حتی غیر ماشینی، و همچنین منسوجات، كفش، داروهای شیمیایی، قند، شكر، نان.

آیا ممكن است بدون دخالت طبیعت، تنها با كار یا با كار و سرمایه ایجاد ثروت كرد؟ البته نه، زیرا ثروت بالاخره یا ماده ای است از مواد ساخته شده طبیعت و یا امری است كه به طبیعت تعلق دارد مانند امتیاز تألیفات علمی و ادبی و یا امتیاز اختراعات و اكتشافات.

آیا ممكن است تنها طبیعت و سرمایه تولید ثروت كند و كار هیچ گونه دخالتی نداشته باشد؟ ظاهراً هنوز چنین وسیله ای برای بشر پیدا نشده است و شاید به این نحو كه حتی سرمایه (كارخانه) احتیاج به مدیر و مراقب و متخصص نداشته باشد هرگز تحقق نخواهد یافت؛ ولی به معنی اینكه تمام كارهای تولیدی را سرمایه (كارخانه) انجام دهد و كار تنها همان باشد كه صرف امور تخصصی یا غیر تخصصی می شود، البته امری ممكن است و هرچه صنعت پیشرفت می كند از دخالت مستقیم كار و كارگر در تولید كاسته می شود و بر دخالت سرمایه افزوده می گردد.

---