در ذیل این آیه این حدیث است كه شخصی به حضرت صادق علیه السلام عرض كرد كه عوام و بی سوادان یهود راهی نداشتند جز اینكه از علمای خود هرچه می شنوند قبول كنند و پیروی نمایند. اگر تقصیری هست متوجه علمای یهود است. چرا قرآن عوام الناس بیچاره را كه چیزی نمی دانستند و فقط از علمای خود پیروی می كردند مذمّت می كند؟ چه فرقی بین عوام یهود و بین عوام ما هست؟ اگر تقلید و پیروی عوام از علما مذموم است پس عوام ما نیز كه از علمای ما پیروی می كنند باید مورد ملامت و مذمّت قرار گیرند. اگر آنها نمی بایست قول علمای خود را بپذیرند اینها نیز نباید بپذیرند.

حضرت فرمود:

«بَیْنَ عَوامِّنا وَ عُلَمائِنا وَ بَیْنَ عَوامِّ الْیَهودِ وَ عُلَمائِهِمْ فَرْقٌ مِنْ جَهَةٍ وَ تَسْوِیَةٌ مِنْ جَهَةٍ: اَمّا مِنْ حَیْثُ اسْتَوَوْا فَاِنَّ اللّهَ قَدْ ذَمَّ عَوامَّنا بِتَقْلیدِهِمْ عُلَمائَهُمْ كَما قَدْ ذَمَّ عَوامَّهُمْ. وَ اَمّا مِنْ حَیْثُ افْتَرَقوا فَلا» .

عوام و علمای ما و عوام و علمای یهود از یك جهت فرق دارند و از یك جهت مثل هم اند. از آن جهت كه مثل هم می باشند خداوند عوام ما را نیز به آن نوع تقلید از علما مذمّت كرده و اما از آن جهت كه فرق دارند نه.

آن شخص عرض كرد: یا ابن رسول اللّه توضیح بدهید. فرمود: عوام یهود علمای خود را در عمل دیده بودند كه صریحاً دروغ می گویند، از رشوه پرهیز ندارند، احكام و قضاءها را به خاطر رودربایستی ها و رشوه ها تغییر می دهند، می دانستند كه درباره افراد و اشخاص عصبیت به خرج می دهند، حبّ و بغض شخصی را دخالت می دهند، حق یكی را به دیگری می دهند. آنگاه فرمود:

«وَ اضْطُرّوا بِمَعارِفِ قُلوبِهِمْ اِلی اَنَّ مَنْ یَفْعَلُ ما یَفْعَلونَهُ فَهُوَ فاسِقٌ لایَجوزُ اَنْ یُصَدَّقَ عَلَی اللّهِ وَ لا عَلَی الْوَسائِطِ بَیْنَ الْخَلْقِ وَ بَیْنَ اللّهِ» .

به حكم الهامات فطری عمومی كه خداوند در سرشت هركس تكویناً قرار داده می دانستند كه هركس كه چنین اعمالی داشته باشد نباید قول او را پیروی كرد، نباید قول خدا و پیغمبران خدا را با زبان او قبول كرد.

در اینجا امام می خواهد بفرماید كه كسی نگوید كه عوام یهود این مسئله را نمی دانستند كه نباید به قول علمایی كه خودشان برخلاف دستورهای دین عمل می كنند عمل كرد. زیرا این مسئله مسئله ای نیست كه كسی نداند. دانش این مسئله را خداوند در فطرت همه افراد بشر قرار داده و عقل همه كس این را می داند. به اصطلاح اهل منطق از جمله «قضایا قیاساتها معها» است، دلیلش با خودش است.

كسی كه فلسفه وجودیش پاكی و طهارت و ترك هوا و هوس است اگر دنبال هوا و هوس و دنیاپرستی برود، به حكم تمام عقول باید سخن او را نشنید. بعد فرمود:

«وَ كَذلِكَ عَوامُّ اُمَّتِنا اِذا عَرَفوا مِنْ فُقَهائِهِمُ الْفِسْقَ الظّاهِرَ وَالْعَصَبیَّةَ الشَّدیدَةَ وَ التَّكالُبَ عَلی حُطامِ الدُّنْیا وَ حَرامِها وَ اِهْلاكِ مَنْ یَتَعَصَّبونَ عَلَیْهِ وَ اِنْ كانَ لِاِصْلاحِ اَمْرِهِ مُسْتَحِقّاً، وَ بِالتَّرَفُّقِ بِالْبِرِّ وَ الْاِحْسانِ عَلی مَنْ تَعَصَّبوا لَهُ وَ اِنْ كانَ لِلْاِذْلالِ وَ الْاِهانَةِ مُسْتَحِقّاً. فَمَنْ قَلَّدَ مِنْ عَوامِّنا مِثْلَ هؤُلاءِ فَهُمْمِثْلُ الْیَهودِ الَّذینَ ذَمَّهُمُ اللّهُ بِالتَّقْلیدِ لِفَسَقَةِ فُقَهائِهِمْ [1]» .

و به همین منوال است حال عوام ما. اینها نیز اگر در فقهای خود اعمال خلاف، تعصب شدید، تزاحم بر سر دنیا، طرفداری از طرفداران خود هرچند ناصالح باشند، كوبیدن مخالفین خود هرچند مستحق احسان و نیكی باشند، اگر این اعمال را در آنها حس كنند و باز هم چشم خود را ببندند و از آنها پیروی كنند عیناً مانند همان عوام یهودند و مورد مذمت و ملامت هستند.

پس معلوم می شود كه تقلیدِ ممدوح و مشروع «سرسپردن» و چشم بستن نیست، چشم باز كردن و مراقب بودن است و اگر نه مسئولیت و شركت در جرم است.

---