شیخ طوسی در عصر خود نیاز به تحولی در فقه و اجتهاد را احساس می كند و مانند موارد مشابه، برآوردن چنین نیازی بدون- به اصطلاح امروز- سنت شكنی وجریان برخلاف عادت مألوف میسر نیست. بنابراین شجاعت عقلی و ادبی ضرورت می یابد و شیخ با شجاعتی كه مخصوص شخصیتهای برجسته ای از طراز خود اوست با نوشتن كتاب مبسوط چنین گامی را برمی دارد و فقه و اجتهاد شیعه را وارد مرحله جدیدی می كند.

شیخ با این عمل خود اولاً ثابت كرد كه از ضمیری آگاه برخوردار است و نیاز عصر خویش را درك می كند.

ثانیاً ثابت كرد كه از موهبت شجاعت عقلی و ادبی بهره مند است. او از كسانی نیست كه فقط نیاز را احساس كند ولی جرئت اقدام را نداشته باشد. باجرئت و جسارتی كم نظیر این گام خطیر را برمی دارد.

ثالثاً ثابت كرد كه اجتهاد و تفریع و طرح مسائل جدید و جوابگویی به آنها مشروط به این نیست كه فقه اسلامی را كوتاه و نارسا فرض كنیم و دست به دامن قیاس و رأی بشویم. ثابت كرد كه كلیات و اصول اسلامی، نوعی است كه كاملاً ممكن و مقدور است در چهارچوب همان كلیات فروع تازه رسیده را جوابگویی كرد. هنر شیخ در این است كه نه مانند جامدان و متقشران از پاسخگویی به نیازهای عصر خود شانه خالی كرد و نه مانند متهوّران و بی پروایان رأی و گمان شخصی را جانشین تشریع اسلامی كرد؛ و این است انتظار اسلام از علمای واقعی امت.