مستشرقین نوعاً اجتهاد را نوعی حریت تلقی می كنند، و اتفاقاً هم چنین است، اجتهاد نوعی حریت است. ولی آنها از این كلمه حق، باطل را اراده می كنند، مقصودشان از حریت این است كه مجتهدان خود را محدود ومقید به آنچه از ناحیه كتاب و سنت رسیده نمی دانند و از تقید به حدود كتاب و سنت آزادند! مستشرقین روح اعتزال را در مقابل روح اشعریت نیز به عنوان حریت به همین معنی كه گفته شد توجیه می كنند.

آنهاچنین وانمود می كنند كه اسلام مساوی است با عقاید و افكار اشعری، ولی در این میان گروهی روشنفكر (معتزله) پیدا شدند كه خود را از قید تعبد به كتاب و سنت آزاد كردند. مجتهدان نیز در مقابل ظاهریون گروهی دیگر از احرار بودند.

این گونه تفسیر از اجتهاد یا اعتزال، دروغ و بهتان محض است. اجتهاد در فقه و اعتزال در كلام البته نوعی حریت است ولی حریت از جمود و تقشر. تاریخ گواه است كه مجتهدان و معتقدان به حق عقل در فقه یا كلام كه بحق باید آنها را «احرار» نامید از مؤمن ترین و باتسلیم ترین و باتقواترین و مخلص ترین علمای اسلامی بوده اند و هرگز ظاهریین و اشعریین از آنها مقیدتر به حفظ موازین اسلامی نبوده اند.