گاهی به پرسش خود رنگ فلسفی می دهند و می گویند: در این جهان همه چیز درتغییر است، هیچ چیزی ثابت و یكنواخت باقی نمی ماند، اجتماع بشر نیز از این قاعده مستثنی نیست و چگونه ممكن است یك سلسله قوانین اجتماعی برای همیشه بتواند ثابت و باقی بماند؟ .

اگر صرفاً از نظر فلسفی این مسأله را مورد توجه قرار دهیم، جوابش واضح است.

آن چیزی كه همواره در تغییر است، نو و كهنه می شود، رشد و انحطاط دارد، ترقی و تكامل دارد، همانا مواد و تركیبات مادی این جهان است و اما قوانین جهان ثابت است.

مثلاً موجودات زنده طبق قوانین خاصی تكامل پیدا كرده و می كنند و دانشمندان قوانین تكامل را بیان كرده اند. خود موجودات زنده دائماً در تغییر و تكاملند، اما قوانین تغییر و تكامل چطور؟ البته قوانین تغییر و تكامل، متغیر و متكامل نیستند و سخن ما در باره ی قوانین است. در این جهت فرق نمی كند كه قانون مورد نظر یك قانون طبیعی باشد یا یك قانون وضعی و قراردادی، زیرا ممكن است یك قانون وضعی و قراردادی از طبیعت و فطرت سرچشمه گرفته باشد و تعیین كننده ی خط سیر تكاملی افراد و اجتماعات بشری باشد.

ولی پرسشهایی كه در زمینه ی انطباق و عدم انطباق اسلام با مقتضیات زمان وجود دارد، تنها جنبه ی كلی و فلسفی ندارد. آن پرسشی كه بیش از هر پرسش دیگر تكرار می شود این است كه قوانین در زمینه ی احتیاجات وضع می شود و احتیاجات اجتماعی بشر ثابت و یكنواخت نیست، پس قوانین اجتماعی نیز نمی تواند ثابت و یكنواخت باشد.

این پرسش چه پرسش خوب و ارزنده ای است! اتفاقاً یكی از جنبه های اعجازآمیز دین مبین اسلام- كه هر مسلمان فهمیده و دانشمندی از آن احساس غرور و افتخار می كند- این است كه اسلام در مورد احتیاجات ثابت فردی یا اجتماعی، قوانین ثابت و در مورد احتیاجات موقت و متغیر وضع متغیری در نظر گرفته است و ما به یاری خداوند تا اندازه ای كه با این سلسله مقالات متناسب باشد شرح خواهیم داد.