تضاد میان دنیا و آخرت از نظر هدف قرار گرفتن یكی و برخورداری از دیگری، از نوع تضاد میان ناقص و كامل است كه هدف قرار گرفتن ناقص مستلزم محرومیت از كامل است اما هدف قرارگرفتن كامل مستلزم محرومیت از ناقص نیست، بلكه مستلزم بهره مندی از آن به نحو شایسته و در سطح عالی و انسانی است همچنانكه در مطلق تابع و متبوع ها وضع چنین است؛ اگر انسان هدفش استفاده ار تابع باشد از متبوع محروم می ماند، ولی اگر متبوع را هدف قرار دهد تابع خود بهخود خواهد آمد.

در نهج البلاغه، حكمت 269 این مطلب به نیكوترین شكلی بیان شده است:

اَلنّاسُ فِی الدُّنْیا عامِلانِ: عامِلٌ عَمِلَ فِی الدُّنْیا لِلدُّنْیا قَدْ شَغَلَتْهُ دُنْیاهُ عَنْ اخِرَتِهِ، یَخْشی عَلی مَنْ یَخْلُفُهُ الْفَقْرَ وَ یَأْمَنُهُ عَلی نَفْسِهِ فَیُفْنی عُمُرَهُ فی مَنْفَعَةِ غَیْرِهِ، وَ عامِلٌ عَمِلَ فِی الدُّنْیا لِما بَعْدَها فَجاءَ هُ الَّذی لَهُ مِنَ الدُّنْیا بِغَیْرِعَمَلٍ، فَاَحْرَزَ الْحَظَّیْنِ مَعاً و مَلَكَ الدّارَیْنِ جَمیعاً، فَاَصْبَحَ وَجیهاً عِنْدَاللّهِ لا یَسْأَلُ اللّهَ حاجَةً فَیَمْنَعُهُ.

مردم در دنیا از نظر عمل و هدف دوگونه اند: یكی تنها برای دنیا كار می كند و هدفی ماورای امور مادی ندارد. سرگرمی به امور مادی و دنیوی او را از توجه به آخرت بازداشته است. چون غیر از دنیا چیزی نمی فهمد و نمی شناسد، همواره نگران آینده ی بازماندگان است كه چگونه وضع آنان را برای بعد از خودش تأمین كند اما هرگز نگران روزهای سختی كه خود در پیش دارد نیست، لهذا عمرش در منفعت بازماندگانش فانی می گردد. یك نفر دیگر آخرت را هدف قرار می دهد و تمام كارهایش برای آن هدف است اما دنیا خودبه خود و بدون آنكه كاری برای آن و به خاطر آن صورت گرفته باشد به او رو می آورد. نتیجه این است كه بهره ی دنیا و آخرت را توأماً احراز می كند و مالك هر دو خانه می گردد. چنین كسی صبح می كند در حالی كه آبرومند نزد پروردگار است و هرچه از خدا بخواهد به او اعطا می كند.

مولوی تشبیه خوبی دارد؛ آخرت و دنیا را به قطار شتر و پشكل شتر تشبیه می كند. می گوید اگر كسی هدفش داشتن قطار شتر باشد خواه ناخواه و بالتبع پشم و پشكل هم خواهد داشت، اما اگر كسی هدفش فقط پشم و پشكل باشد هرگز صاحب قطار شتر نخواهد شد؛ دیگران صاحب قطار شتر خواهند بود و او باید از پشم و پشكل شتر دیگران استفاده كند. می گوید:

این كه دنیا و آخرت تابع و متبوعند و دنیاگرایی تابع گرایی است و مستلزم محرومیت از آخرت است و اما آخرت گرایی متبوع گرایی است و خود به خود دنیا را به دنبال خود می كشد، تعلیمی است كه از قرآن كریم آغاز شده است. از آیات 145- 148 آل عمران به طور صریح و از آیات 18 و 19 سوره ی اسراء و آیه ی 20 سوره ی شوری به طور اشاره ی نزدیك به صریح، این مطلب كاملاً استفاده می شود.