عجیب این است كه ملل اسلامی غالباً پیرو فتوای علمایی بوده اند كه از نظر ملیت با آنها مخالف بوده اند. مثلاً مردم مصر تابع فتوای لیث بن سعد بودند كه یك ایرانی بود، ولی مردم ایران در قدیم بیشتر تابع شافعی بودند كه عربی نژاد بود. بعضی از علمای ایرانی مانند امام الحرمین جوینی و غزالی طوسی تعصب شدیدی له شافعی و علیه ابوحنیفه ی ایرانی دارند. مردم ایران در دوره های بعدی شیعه شدند و امامت ائمه ی اطهار علیهم السلام را پذیرفتند كه قرشی و هاشمی می باشند.

در فتواهای علمای مذاهب گاهی چیزها دیده می شود كه از نظر تعصبات ملی موجب حیرت می شود، یعنی قدرت و تسلط و غلبه ی اسلام را بر این تعصبات می رساند.

مسأله ای است در فقه در باب نكاح درباره ی «كفویت» ؛ یعنی آیا همه ی نژادها از نظر ازدواج كفو یكدیگرند؟ در اینجا فتوای ابوحنیفه ی ایرانی جلب توجه می كند.

ابوحنیفه مانند كسی كه دچار تعصب عربی باشد نظر می دهد و مدعی می شود عجم كفو عرب نیست، عجم نمی تواند زن عرب بگیرد، ولی سایر فقها (از قبیل مالك بن انس با آنكه خود عرب است) می گویند خیر، عرب و عجم از این نظر تفاوتی ندارد.

سفیان ثوری نیز كه عرب است همین فتوا را می دهد. علامه ی حلّی از بزرگان فقهای شیعه كه او نیز عرب است، در كتاب تذكرة الفقهاء فتوای ابوحنیفه را نقل می كند و می گوید: «سخن ابوحنیفه نادرست است. در اسلام، شریف علوی و كنیز حبشی برابر است» . می گوید: «دلیل این مطلب این است كه پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله ضباعة، دختر عموی خود را به عقد مقداد بن اسود كندی درآورد كه سیاه بود، و وقتی كه به آن حضرت اعتراض كردند فرمود: «لِتَتَّضِعَ الْمَناكِحُ» (47) یعنی برای اینكه كفویت در یكسطح قرار بگیرد» .

فتوای ابوحنیفه عجیب است و علتش- همچنانكه خود اهل تسنن اعتراف دارند- كم اطلاعی ابوحنیفه از سیرت و سنت نبوی است. ولی از اینجا می توان فهمید كه در آن اعصار چیزی كه در میان علمای مسلمین وجود نداشته تعصبات ملی است.

داستانی شنیدنی در كتب فقه در این مورد نقل می شود كه از طرفی از تعصبات شدید عرب نسبت به غیرعرب حكایت می كند و از طرف دیگر نمونه ای از پیروزی عجیب اسلام است بر تعصبات. می نویسند: «سلمان فارسی دختر عمر را خواستگاری كرد. عمر با آنكه از بعضی تعصبات خالی نبود، به حكم اینكه اسلام آن چیزها را الغا كرده پذیرفت. عبد اللّه پسر عمر روی همان تعصب عربی ناراحت شد، اما در مقابل اراده ی پدر چاره ای نداشت. دست به دامن عمرو بن العاص شد. عمرو گفت: چاره ی این كار با من. یك روز عمروعاص با سلمان روبرو شد و گفت: تبریك عرض می كنم، شنیده ام می خواهی به دامادی خلیفه مفتخر بشوی. سلمان گفت: اگر بناست این كار برای من افتخار شمرده شود، پس من نمی كنم و انصراف خود را اعلام كرد» .