كلمه ی «ملت» كلمه ای عربی است و به معنی راه و روش است. در قرآن كریم نیز این كلمه به همین معنی آمده است [1]. این كلمه [پانزده ] [2]بار (در 15 آیه) در قرآن كریم آمده است، ولی مفهومی كه این كلمه در قرآن كریم دارد با مفهومی كه امروز مصطلح فارسی زبانان است و از آن كلمه ی «ملیت» را مشتق كرده اند متفاوت است.

«ملت» در اصطلاح قرآن به معنی راه و روش و طریقه ای است كه از طرف یك رهبر الهی بر مردم عرضه شده است. مثلاً می فرماید: «مِلَّةَ أَبِیكُمْ إِبْراهِیمَ» [3]یعنی راه و روش پدر شما ابراهیم، یا می فرماید: «مِلَّةَ إِبْراهِیمَ حَنِیفاً» [4].

راغب اصفهانی در كتاب مفردات القرآن می گوید: «ملت و اِملال كه همان املاء است از یك ریشه است» . «فَلْیُمْلِلْ وَلِیُّهُ بِالْعَدْلِ» [5]یعنی ولیّ او از روی عدالت املاء كند. راغب می گوید: «علت اینكه یك طریقه ی الهی «ملت» نامیده شده است این است كه از طرف خداوند املاء و دیكته شده است» .

پس، از نظر قرآن یك مجموعه ی فكری و علمی و یك روشی كه مردم باید طبق آن عمل كنند، ملت نامیده می شود. بنابراین، ملت با دین یك معنی دارد، با این تفاوت كه یك چیز به اعتباری دین و به اعتبار دیگری ملت نامیده می شود؛ به آن اعتبار ملت نامیده می شود كه آن چیز از طرف خدا به پیامبری املاء می شود كه به مردم ابلاغ نماید و مردم را بر اساس آن رهبری نماید.

علمای فقه اللغة می گویند: یك تفاوت میان كلمه ی «دین» و كلمه ی «ملت» این است كه كلمه ی «دین» را به خدا می توان اضافه كرد و مثلاً گفت: «دین اللّه» یعنی دین خدا، و همچنین به فرد پیرو نیز اضافه می شود، مثلاً گفته می شود: «دین زید، دین عمرو» .

ولی كلمه ی «ملت» نه به خدا اضافه می شود و نه به فرد پیرو؛ گفته نمی شود: ملت خدا یا ملت زید یا ملت عمرو، بلكه به آن رهبری كه از طرف خدا مأمور رهبری مردم برطبق طریقه ی خاصی است اضافه می شود، مثلاً گفته می شود: «ملت ابراهیم» یا «ملت عیسی» یا «ملت محمد صلی الله علیه و آله» . مثل این است كه در مفهوم این كلمه رهبری گنجانده شده است.

از این نظر می توان گفت كلمه ی «ملت» نزدیك است با كلمه ی «مكتب» در اصطلاح جدید. كلمه ی «مكتب» نیز معمولاً به رهبر یك روش و مسلك اضافه 41می شود. اگر این جهت را كه در كلمه ی «ملت» نیز مانند كلمه ی «مكتب» املاء و دیكته كردن گنجانیده شده است مورد توجه قرار دهیم، شباهت و نزدیكی این دو كلمه بیشتر روشن می شود.

---