بسم اللّه الرحمن الرحیم.
«و أما الذی ذكره الشیخ و غیره فی نفی الاشتداد الجوهری من قولهم لو وقعت. . . »
[1]. .
مرحوم آخوند از اینجا اشكالات شیخ بر حركت جوهری را ذكر می كنند و جواب
می دهند. مطالب چند جلسه ی گذشته را باید به یاد داشته باشیم تا بتوانیم پیشاپیش
جواب اشكالات شیخ را بدهیم. ایشان در «تنبیهٌ و توضیحٌ» سه مطلب را بیان
كردند:
مطلب اول: لازمه ی حركت اشتدادی اصالت وجود است.
مطلب دوم: انقلاب ذات- یعنی اینكه شی ء دارای ذات و ماهیتی باشد و بعد
دارای ذات و ماهیت دیگری شود- در حركات اشتدادی نه تنها ممكن است بلكه
واقع می شود و نوعی تبدل ذات برای شی ء واحد صورت می گیرد.
مطلب سوم: یك نوع شبه تضاد و تناقضی در باب حركت وجود دارد و حركت
به نحوی جامع اضداد است. خود حركت یا شی ء در حال حركت، هم واحد است و
هم كثیر، هم بالقوه است و هم بالفعل، هم مستمرالبقاء است و هم دائم الزوال.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج11، ص: 408
ما مطلب چهارمی از خود مرحوم آخوند اضافه كردیم و آن این بود كه شی ء در
حال حركت ماهیت بالفعل ندارد زیرا ماهیت حد است و شی ء در حال حركت هیچ
حد ثابتی ندارد. بنابراین اصل «كل ممكن زوجٌ تركیبی له ماهیة و وجود» را باید به
نحوی اصلاح كنیم. قبلاً می گفتند كه فقط واجب الوجود است كه ماهیت ندارد و حال
باید بگوییم كه غیر واجب الوجود اگر از سنخ حركت نباشد مركب از وجود و ماهیت
بالفعل است ولی اگر از سنخ حركت باشد وجودی دارد و ماهیت بالقوه ای، و شی ء
در حال حركت دارای ماهیات غیرمتناهی بالقوه است.
همچنین مطلب دیگری در دو جلسه ی پیش عرض كردیم و آن این بود كه سه چیز
(یعنی موضوع حركت، خود حركت و مقوله ای كه حركت در آن واقع می شود) باید
از دو نظر، یكی از نظر وحدت و عدم وحدت و دیگر از نظر ثبات و عدم ثبات مورد
بررسی قرار گیرند.
یك بحث این است كه آیا موضوع حركت باید ثابت و باقی باشد یا نه، كه این
مطلب را به صورت سؤال مطرح كردیم و در این جلسه به این مطلب خواهیم
پرداخت. بحث دیگر این است كه آیا موضوع حركت باید واحد باشد؟ خود حركت
چطور؟ آیا در حركت، امر ثابت و باقی هست؟ آیا در حركت وحدتی هست؟ در
مورد مقوله هم هر دو سؤال را می توان طرح كرد كه آیا مقوله ثبات و نیز وحدت دارد
یا نه.
چون مرحوم آخوند قائل به حركت توسطی و حركت قطعی هر دو است، هم قائل
به ثبات حركت است و هم قائل به عدم ثبات حركت. در مورد وحدت حركت هم
شكی نیست كه مراتب حركت یك واحد شخصی را تشكیل می دهند.
در مورد مقوله ای كه حركت در آن واقع می شود عرض كردیم كه مقوله از جهتی
كه بر حركت توسطی انطباق دارد دارای نوعی ثبات است و از جهتی كه بر حركت
قطعی منطبق است دارای نوعی عدم ثبات است. در مورد وحدت هم روشن است كه
وحدت در مورد مقوله هست.
[1] .
اسفار، ج 3، مرحله ی 7، فصل 24، ص 85.