مرحوم آخوند سپس اشكال شیخ بر حركت در جوهر را نقل می كند. شیخ می گوید:
جسمی كه می خواهد در جوهر حركت كند مصداق یك نوع است. حال وقتی این
جسم حركت در جوهر می كند آیا این نوع اول باقی است و تنها یك سلسله
عوارض تغییر می كند یا نوع اول باقی نیست و نوع دیگری پیدا می شود؟ اگر نوع
اول باقی است و یك سلسله امور دیگر غیر از آنچه كه به ذات شی ء مربوط است به
آن اضافه می شود پس در اینجا اشتداد حاصل نشده است زیرا اشتداد به این است
كه مابه الاشتراك عین مابه الامتیاز باشد. اگر بنا باشد كه نوع، باقی باشد و آنچه
اضافه شده غیر از حقیقت نوع باشد پس اشتدادی پیدا نشده است. اما اگر بگویید
اصلاً نوع اول زایل شد، در این صورت باز هم اشتداد حاصل نشده است زیرا چیزی
مجموعه آثار شهید مطهری . ج11، ص: 406
معدوم شده و چیز دیگری از نو موجود شده است.
بعد خود شیخ این سؤال را مطرح می كند كه ممكن است گفته شود كه این اشكال
در همه ی حركات اشتدادی می آید زیرا در هر حركت اشتدادی جوهری یا غیر
جوهری، شی ء از نوعی به نوع دیگر خارج می شود. شیخ پاسخ می دهد كه در غیر
جوهر اشكالی پیش نمی آید زیرا در آنجا یك موضوع ثابت باقی داریم و بنابراین
مانعی ندارد كه انواع عرضی دائماً متبدل شوند، ولی اگر جوهر، خودش بخواهد
دائماً متبدل شود دیگر حافظ وحدتی نداریم چون جوهر قائم به شی ء دیگری
نیست. پس به این جهت است كه حركت اشتدادی در غیر مقوله ی جوهر جایز است
ولی در مقوله ی جوهر به هیچ شكل جایز نیست.
جواب شیخ بنا بر آنچه كه مرحوم آخوند تا كنون درباره ی اصالت وجود و اصالت
ماهیت بیان كرده و نیز تحلیلی كه در مورد حركت اشتدادی ارائه داده روشن است
ولی چون خود ایشان مطلب را دوباره بیان كرده است در جلسه ی بعد توضیحات
بیشتری در این باره خواهیم داد.
مجموعه آثار شهید مطهری . ج11، ص: 407