البته روشن است كه توجه این اشكال به متافیزیسم قوی تر است تا به ماتریالیسم دیالكتیك، زیرا ما در سخنان گذشته ی خود به یافتن واقعیت خارج فی الجمله ملتزم شدیم ولی آنان ملتزم نبودند و از این روی می توانند با تلاش نسبتاً كمتری از بن بست این اشكال بیرون آیند اگر چه بالاخره در بن بستهای دیگری گیر خواهند كرد.

مجموعه آثار شهید مطهری . ج6، ص: 203

دانشمندان مادی می توانند بگویند1:

نظر به اینكه ادراكات حسی ما خواصی هستند كه ماده ی خارجی در آنها به وجود می آورد، همان ماده ی خارجی متحول متكامل كه همه ی اجزائش در همه ی اجزائش مؤثر و

(1). هر چند در متن مقاله ی 2 صفحات 96- 106 نظریه ی «حقیقت نسبی» فی الجمله بیان و انتقاد شد (رجوع شود) و ما نیز در مقدمه ی همین مقاله نظریه ی حقیقت نسبی را مطابق تقریر نسبیون بیان و انتقاد كردیم ولی طرفداران ماتریالیسم دیالكتیك حقیقت نسبی را طبق اصول مادی و منطق دیالكتیك خود به طرز دیگری بیان كرده اند و بین خودشان و سایر نسبیون فرقی قائل اند و روی همان فرق است كه آنها را «شكاك» و خود را «جزمی» معرفی می كنند. بعلاوه قبلا به خوانندگان محترم وعده داده ایم كه نظریات خاص ماتریالیسم دیالكتیك را درباره ی ارزش معلومات متعرض شویم. لهذا در اینجا در ضمن اینكه نظریه ی آنها را در مقام توجیه خطای حواس و بیان حقایق نسبی- كه در متن به طور خلاصه بیان شده است- توضیح می دهیم سایر نظریاتشان را در باب ارزش معلومات نیز متعرض می شویم تا درست روشن شود كه این نظریات طبق اصول رئالیسم قابل قبول است یا نه؟ و آیا واقعاً همان طوری كه ادعا می كنند بین آنها و سایر نسبیون- كه به اعتراف خودشان آنها شكاك هستند- فرقی هست یا نه؟ مجموع این مطالب را در طی این چند قسمت بیان می كنیم:

الف. حقیقت نسبی به تقریر مادیین.

ب. آیا ماتریالیسم دیالكتیك شكاك است یا جزمی؟ ج. آیا بین نظریه ی كانت و نظریه ی ماتریالیسم دیالكتیك از لحاظ ارزش معلومات فرق است یا نه؟ د. آیا بین رولاتیویسم و ماتریالیسم دیالكتیك از لحاظ ارزش معلومات فرق است یا نه؟ هـ. طرق اثبات تكامل حقیقت در نظر طرفداران ماتریالیسم دیالكتیك و پاسخ آنها.

و. اجتماع صحیح و غلط، و حقیقت و خطا.

ز. بن بست عجیب یا یك نكته ی مفید و مهم.

ح. فلاكت ماتریالیسم به دست دیالكتیك.

مجموعه آثار شهید مطهری . ج6، ص: 204

فاعل می باشد و اثری كه می كند «سنتز» و مولود دو طرف متقابل و فاعل و منفعل است، پس هیچگاه واقعیت مطلق خود را اگر هم داشته باشد نمی تواند وارد حاسه كرده و در حال اطلاق و دست نخورده نگاه دارد، پس ما صواب مطلق نداریم چنانكه