اینجاست كه پرسش گذشته خودنمایی كرده و پیش می آید كه اگر چنانچه ما با حواس خود به ماهیات واقعی اشیاء نائل می شویم پس این همه اختلاف و تخلف در حس چیست؟ حس باصره در ابصار مستقیم و منعكس خود اغلاط بیشماری دارد: ما اجسام را

از دور كوچكتر و از نزدیك بزرگتر از مقدار واقعی شان می بینیم. در یك سر سالن بلندی اگر بایستیم سطح زیر پایمان هر چه دورتر، بلندتر دیده می شود؛ سقف بالای سرمان هر چه دورتر، پایین تر دیده می شود. دو خط متوازی را اگر در وسط بایستیم متمایل و گاهی دو خط متمایل را متوازی می بینیم. بسیاری از اجسام متحركه را اگر خود نیز متحرك باشیم با تساوی حركتین در جهت و سرعت، ساكن و با تغایر حركتین، با حركتهای غیر واقعی می بینیم. قطره ای كه از آسمان می افتد به شكل خط و آتش آتش گردان به شكل دایره دیده می شود. اجسام مختلفه را از كره و استوانه و مكعب و مخروط و موشور (منشور) به شكل سطحهای غیر منطبق مشاهده می كنیم. چیزهایی كه اساساً دروغ اند مانند شكل در شكم آینه و آب در سراب می یابیم و همچنین به سبب اختلاف دوری و نزدیكی و تاریكی و روشنی، رنگ اجسام را تغییر می دهیم و همچنین. . . .

حس لامسه در اغلاط دست كمی از باصره ندارد و اختلاف كیفیات در عضو لامس در نشان دادن گرمی و سردی و سختی و نرمی و جز آنها كاملاً مؤثر می باشد.

در مثال معروف اگر یك دستتان را در آب داغ گرم نموده و دست دیگرتان را در آب یخ سرد كنید و پس از آن هر دو را با هم در آبی نیمه گرم بگذارید از حال آب دو خبر كاملاً متناقض كه با خارج نیز وفق نمی دهد به شما خواهند رسانید.

حسهای دیگر، مانند حس ذائقه و غیر آن، به نوبه ی خود اغلاطی دارند؛ و بالاخره غلط و تناقض در حواس به اندازه ای بسیار است كه از هر گوشه و كنار می توان صدها مثال و شاهد برای آن پیدا كرد.

غلط در خیال و همچنین در فكر كلی، دیگر نیازمند به گشتن و مثال پیدا كردن نیست و این دسته از اغلاط اگر چه مستقیماً در حس نیست ولی از راه اینكه این دسته از ادراكات بالاخره منتهی به حس می باشند می توان گناه اینها را نیز به گردن حس نهاد.