بیان ارزش و اعتبار معلومات كه بهتر است آن را «ارزش علوم و ادراكات» بنامیم برای این است كه روشن شود آیا ادراكات ما تا چه اندازه «حقیقت» است و با واقع مطابقت دارد؟ آیا آنچه ما به وسیله ی حس یا عقل خود می فهمیم می توانیم مطمئن باشیم كه واقع و نفس الامر هم همین طور است كه ما می فهمیم، یا آنكه ممكن است اصلاً واقع و نفس الامری نباشد و جهان معلومات هیچ در هیچ باشد، یا آنكه واقع و نفس الامر طوری باشد و ما طور دیگری كه مقتضای ذهن ما در تحت شرایط زمانی و مكانی است بفهمیم؟ چنانكه در مقاله ی 1 گذشت «فلسفه» پاره ای از ادراكات را به عنوان «حقایق» (مطابق با واقع) می شناسد و سعی می كند حقایق را از «اعتباریّات» و «وهمیّات» تمیز دهد. بدیهی است این سعی هنگامی مفید است كه ذهن انسان خاصیت ادراك كردن واقعیات را همان طور كه هستند داشته باشد و اگر ذهن همیشه اشیاء را با شكل و كیفیتی كه ساخته و پرداخته ی خود اوست درك كند فلسفه بلاموضوع و سعیش بیهودهاست.

مسأله ی تعیین ارزش و اعتبار معلومات را از جهتی می توان اساسی ترین مسائل شمرد زیرا راه رئالیسم از ایده آلیسم یا سوفیسم 1، و راه فلسفه ی جزمی (دگماتیسم 2) كه افلاطون و ارسطو و پیروانشان در یونان قدیم و جمیع حكمای دوره ی اسلامی و دكارت و لایب نیتس و عده ای دیگر از فلاسفه ی جدید اروپا پیرو آن بودند از راه فلسفه ی شكاكان (سپتی سیسم) كه به وسیله ی پیرهون در حدود قرن چهارم قبل از میلاد در یونان تأسیس شد و در یونان و سپس در حوزه ی اسكندریه و اخیراً در اروپا پیروانی داشته و دارد از همین جا جدا می شود.

هر چند در متن این مقاله فقط موضوع كیفیت وقوع خطا كه دست آویز ایده آلیستها شده بررسی شده ولی در مقاله ی 2 در ضمن پاسخ به شبهات ایده آلیسم، ارزش معلومات فی الجمله اثبات شد و در نكته ی 2 آن مقاله (صفحات 95- 106) عقاید ماتریالیسم دیالكتیك در این مسأله انتقاد شد و امید است كه از مطالعه ی این مقاله كه تحت عنوان «ارزش معلومات» نگارش یافته و آنچه در مقاله ی 2 گذشت و مطالعه ی مقاله ی پنجم كه تحت عنوان «پیدایش كثرت در علم» خواهد آمد با توضیحاتی كه ذیلاً داده می شود، برای خواننده حل سه مسأله ی مهم فلسفی:

(1). ارزش معلومات (2). راه حصول علم (3). تعیین حدود علم حاصل شود.

با توجه به اینكه محققین و فلاسفه ی اروپا در چهار قرن اخیر بیشتر همت خویش را مصروف تحقیق در اطراف «علم» و مسائل مربوط به آن نموده اند و سه مسأله ی بالا تقریباً محور مسائل فلسفی اروپا به شمار می رود، و توجه به اینكه مسائل مربوط به علم در فلسفه ی اسلامی نیز از بغرنج ترین و پیچیده ترین مسائل است لزوم امعان نظر در این مسائل روشن می شود.

ما به مناسبت اهمیت مسأله ی «ارزش معلومات» كه موضوع این مقاله است و بهمناسبت آنكه دانشمندان مادی یك رشته عقاید مخصوص مربوط به این مسأله دارند و در تحت عنوان «ارزش معلومات» متعرض می شوند، مقدمه ی نسبتاً مفصل تری برای این مقاله می نویسیم و برای روشن شدن ذهن خوانندگان مطالب مربوط را جمع آوری می كنیم و در ضمن این مقدمه سعی خواهیم كرد خلاصه ی سیر عقاید و افكار را از دوره های باستان تا عصر حاضر درباره ی این مسأله شرح دهیم و بیان دو مسأله ی دیگر را به مقاله ی پنجم موكول می كنیم.

خوانندگان محترم كه علاقه مندند به روش «رئالیسم» كه این مقالات عهده دار بیان آن شده است آشنا شوند از مطالعه ی روش رئالیسم درباره ی «حقیقت» كه در همین مقدمه بیان شده است به خوبی واقف خواهند شد كه بسیاری از مكاتب فلسفی كه روش خود را روش رئالیستی می خوانند در مسأله ی «ارزش معلومات» راهی پیش گرفته اند كه آنها را فرسنگها از رئالیسم دور كرده و تا پرتگاه مخوف ایده آلیسم لغزیده اند؛ مخصوصاً ماتریالیسم دیالكتیك كه روش خود را صد در صد رئالیسم می خواند، در مسأله ی ارزش معلومات و بیان حقیقت به قدری انحراف پیدا كرده است كه در گرداب سوفیسم و سپتی سیسم دست و پا می زند و خود نمی فهمد.

***