[1] در بحث معاد آنچنان كه ما نقل و استنباط كرده ایم و بلكه صراحت آیات قرآن بود، قرآن در فاصله ی میان مرگ و قیامت یك حیات شخصی برای انسانها قائل است، و به عبارت دیگر برای روح انسان قبل از قیامت بقا قائل است و این مطلب، ما را به بحث در مسأله ی روح كشید و آن طوری كه عرض كردیم خیال نمی كنم بشود تردید كرد كه قرآن قائل به روح است. این مطلب باید برای ما مشخص شود كه قطع نظر از دلایل علمی یا فلسفی بر نفی یا اثبات روح، در متون اسلامی راجع به این مسأله چگونه اظهار نظر شده است، كه در رأس همه قرآن است. هنوز هم در بعضی از آیات قرآن بحث خواهیم كرد. وقتی نظر اسلام كاملا مشخص شد، آن وقت می رویم سراغ نظریات علمی در نفی یا اثبات روح.

درباره ی آیات قرآن یك سلسله آیات همانها بود كه قبلا خواندیم و یك بحث خاصی راجع به آیه ی «وَ یَسْئَلُونَكَ عَنِ اَلرُّوحِ قُلِ اَلرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی» بعد عرض می كنیم.

ولی قبلا اشاره ای به این مطلب می كنیم كه در غیر قرآن، در سایر مدارك و مستندات مذهبی ما یعنی در اخبار و احادیث و نهج البلاغه و دعوات مثل صحیفه ی سجادیه، درباره ی روح به همین عنوان كه خودش یك حقیقتی است و با مردن انسان از بدن جدا می شود و باقی است، آن قدر هست كه من خیال نمی كنم بشود تردید كرد. یك وقت هست كه ده حدیث، پنجاه حدیث در یك شرایط خاصی است، ممكن است انسان بگوید این [عقیده ] تحت تأثیر افكار دیگران پیدا شده ولی این [احادیث ] به اصطلاح از حد متواتر گذشته است. من حالا چند جمله ای كه در نهج البلاغه آمده و می شود به آن استناد كرد عرض می كنم، بدون اینكه ادعا كنم همه ی آنچه را كه در نهج البلاغه ممكن است به آن استشهاد كرد پیدا كرده ام، آنچه را كه هر وقت برخورد داشته ام یادداشت كرده ام عرض می كنم برای اینكه می خواهیم اول نظر اولیای اسلام را در این جهت بدانیم.

---

[1] . اسراء/85.