بحث ما درباره ی مسأله ی معاد است. مسأله ی معاد از نظر اهمیت، بعد از مسأله ی توحید مهمترین مسأله ی دینی و اسلامی است. پیغمبران (و بالخصوص آنچه از قرآن درباره ی پیغمبر ما استفاده می شود) آمده اند برای اینكه مردم را به این دو حقیقت مؤمن و معتقد كنند: یكی به خدا (مبدأ) و دیگر به قیامت و یا فعلا- به اصطلاح معمول ما- معاد.

مسأله ی معاد چیزی است كه برای یك مسلمان ایمان به آن لازم است، یعنی چه؟ یعنی در ردیف مسائلی نیست كه چون از ضروریات اسلام است و ایمان به پیغمبر ضروری است، پس ایمان به آن هم به تبع ایمان به پیغمبر ضروری است.

ما بعضی چیزها داریم كه باید به آنها معتقد بود، به این معنا كه اعتقاد به آنها از اعتقاد به پیغمبر منفك نیست، «باید» به این معناست نه به معنی تكلیف، به معنی این است كه انفكاك پذیر نیست كه انسان به پیغمبر و اسلام ایمان و اعتقاد داشته باشد ولی به این چیز ایمان نداشته باشد. مثلا روزه ی ماه رمضان، می گویند كه روزه ی ماه رمضان از ضروریات اسلام است. اگر كسی روزه نگیرد و بدون عذر روزه بخورد، این آدم فاسق است ولی اگر كسی منكر روزه باشد، از اسلام خارج است، چرا؟ برای اینكه اسلام ایمان به وحدانیت خدا و ایمان به پیغمبر است و امكان ندارد كه كسی به گفته ی پیغمبر ایمان داشته باشد ولی روزه را منكر باشد، چون اینكه در این دین روزه هست از ضروریات و از واضحات است، یعنی نمی شود انسان در ذهن خودش میان قبول گفته های پیغمبر و [قبول ] كردن روزه تفكیك كند. ولی خود مسأله ی اعتقاد به روزه داشتن مستقلا موضوع ایمان و اعتقاد نیست، یعنی در قرآن هیچ جا وارد نشده:

«كسانی كه به روزه ایمان می آورند» .

اما گذشته از اینكه مسأله ی معاد و قیامت مثل روزه از ضروریات اسلام است (یعنی نمی شود كسی معتقد به پیغمبر باشد ولی منكر معاد باشد) در تعبیرات قرآن كلمه ی ایمان به قیامت، ایمان به یوم آخر آمده است، یعنی پیغمبر مسأله ی معاد را به عنوان یك چیزی عرضه كرده است كه مردم همان طوری كه به خدا ایمان و اعتقاد پیدا می كنند، به آخرت هم باید ایمان و اعتقاد پیدا كنند، كه معنی آن این می شود كه همین طوری كه خداشناسی لازم است (یعنی انسان در یك حدی مستقلا با فكر خودش باید خدا را بشناسد) در مسأله ی معاد نیز انسان باید معادشناس باشد، یعنی پیغمبر نیامده است كه در مسأله ی معاد بگوید چون من می گویم معادی هست شما هم بگویید معادی هست، مثل اینكه من گفتم روزه واجب است شما هم بگویید روزه واجب است. نه، ضمنا افكار را هدایت و رهبری و دعوت كرده كه معاد را بشناسند، معرفت و ایمان به معاد پیدا كنند.