کتاب«پاره ای از خورشید»حاوی گفته ها و ناگفته هائی از زندگی استاد شهید مرتضی مطهری (ره است)که توسط آقایان حمید رضا سید ناصری و امیر رضا ستوده گردآوری و تدوین شده است. این کتاب در 3 فصل و یک مقدمه توسط انتشارات«مؤسسه نشر و تحقیقات ذکر»در بهار 78 وارد بازار کتاب گردید.

فصل اول کتاب با عنوان«مطهری به روایت مطهری»برگرفته از آثار شهید است که گوشه ای از زندگینامه او را شامل می شود.در این بخش از زبان استاد با شاگردی در محضر مرحوم امام خمینی(ره)و علامه طباطبائی(ره)و علاقه شدید به آن دو بزرگوار،برخورد با آیت الله میرزا علی آقا شیرازی و جرعه نوشی از اقیانوس عظیم نهج البلاغه به مدد استاد،وارسته تاریخچه و چگونگی نوشتن مقالات در مجله «زن روز»و پاسخ به شبهات مطرح شده پیرامون حقوق زنان در فقه اسلامی،آشنائی استاد با افکار مادیگری و نقد آن ها و چگونگی بررسی تحلیل تحریفات عاشورا و مسأله امر به معروف و نهی از منکر آشنا می شویم.

فصل دوم کتاب با عنوان«مطهری به روایت خانواده»خاطرات اعضای خانواده آن شهید را در برمی گیرد که قسمت اعظم آن حتی برای خواننده پیگیر کاملاً تازگی دارد.ترتیب و توالی مطالب این فصل،متکی به نسبت راویان خاطرات با آن بزرگوار و دوری و نزدیکی این نسبت و نیز من آنان(از بزرگ و کوچک)است. خاطراتی از خصوصیات دوران کودکی،سفر حضرت امام به فریمان با دعوت استاد،توجه زیاد به پدر و مادر و رعایت احترام اهل خانواده و فامیل ازدواج و منش زندگی خصوصی استاد در برخورد با همسر و فرزندان،کار علمی، مطالعات و پذیرفته شدن در آزمون تدریس دانشکده الهیات دانشگاه تهران با نمره ممتاز، سابقه فعالیت های مبارزاتی و سیاسی،توجه خاص به محرومان و خاطراتی از شب شهادت استاد زینتبخش این فصل است فصل سوم کتاب حاوی خاطراتی از مبارزات و فعالیت های سیاسی-اجتماعی و علمی است که بعضاً با تحلیل این فعالیت ها با توجه به اصول و چارچوب فکری استاد،دغدغه دفاع از اسلام و شرایط زمانی حاکم بر نیروهای انقلابی همراه است عنوان این فصل«مطهری به روایت یاران و شاگردان»است که البته خالی از خاطرات دیگر ابعاد زندگی استاد نیست.بنیان گذاری حسینیه ارشاد و دعوت از پدر و پسر-شریعتی-برای سخنرانی،رابطه استاد با مرحوم دکتر شریعتی پاره ای اختلاف ها،اتفاقاتی از دانشکده الهیات، جریان آریان پور و مارکسیست ها،اعتماد و اعتقاد حضرت امام به نظرات سیاسی-اجتماعی استاد،برخورد استاد با گروه های التقاطی و نقد مبانی فکری آن ها،تغذیه معنوی هیأت های مؤتلفه اسلامی به همراه شهید بهشتی، آینده نگری و دوراندیشی نسبت به انقلاب و... موضوعاتی است که از لا بلای خاطرات خودنمایی می کند.از جمله این موارد تأثیر استاد بر جوامع روشن فکری و تحصیل کرده با سلاح منطق و تکیه بر احاطه علمی به مبانی اسلامی از طرفی و مبارزه با جمود فکری حوزه ها و توجه به نیازها و مقتضیات زمان از طرف دیگر می باشد. حساسیت ایشان به قدری بود که توصیه های اطرافیان-که نگران از دست رفتن محبوبیت او بودند-را نادیده می گرفت و به کرات از او شنیده شده که:...اگر دین من کوبیده شود،نمی توانم صبر کنم،من برای دفاع از دینم باید این کار را بکنم،حتی اگر شخصیت من و خود من فدا شود» «2» خصومت گروهک ها از جمله فرقان،و تهمت سنی گری و...نمونه هائی از عکس العمل های خلاف واقع با استاد است که در کتاب بدان اشارت رفته است.نگرانی استاد از افکار انحرافی آنچنان است که آقای هاشمی رفسنجانی در بخشی از خاطرات خود می گوید: «سال های 50 تا 57 به لحاظ فکری سال های پر بحرانی برای مردم و سال های نگران کننده ای برای افرادی مثل ایشان بودند و به علت محور بودن آن ها در مقاطعی،در خیلی از جوان ها زمینه انحراف ایجاد شده بود که نگرانی شهید مطهری را برمی انگیخت.از طرفی به علت در میدان بودن من[هاشمی]ایشان نگران بود که مبادا من هم طرز فکر انحرافی پیدا کنم،اما در دو مورد ایشان بر سر مسائل عقیدتی به من تبریک گفت.یکی مربوط به نقدی بود که بر کتاب«فلسفه تاریخ» دکتر پیمان نوشته بودم و دیگری مربوط به بحث من با بهرام آرام[از سران سازمان مجاهدین خلق] در زندان» «3»

در قسمتی از خاطرات به دغدغه استاد در رابطه با عدالت اجتماعی پرداخته می شود که بیان آن در اینجا خالی از لطف نیست استاد می گوید: «اصل عدالت از مقیاس های اسلام است که باید دید چه چیز بر او منطبق می شود.عدالت در سلسله علل احکام است نه در سلسله معلولات،نه این است که آنچه دین گفت عدل است،بلکه آنچه عدل است دین می گوید...» «4»

همچنین حجت الاسلام علی دوانی در خاطرات خود به مطالبی اشاره می کند که نشان دهنده تلاش استاد جهت مصالحه فدائیان اسلام و مرحوم آیت الله بروجردی است.بنا به نظر آقای دوانی ظاهراً نصایح استاد در فدائیان اسلام مؤثر می افتد و تشکیل جلسات بیان مسائل شرعی از روی رساله آیت ا...بروجردی و ترک تندروی های گذشته را مصداق آن بیان می کند هرچند استاد در زدودن تیرگی ها و اختلاف ها به علت اختلاف دیدگاه ها در ارتباط با مبارزه هیچ گاه موفق نشدند.

در جای دیگری آقای دوانی در توضیح دلائل آمدن استاد از قم به تهران به نقل از ایشان می گوید:

بر اثر شکست طرح آقای خمینی برای اصلاح حوزه که من هم از فعالان آن و شاگرد ایشان بودم،از اطرافیان آیت ا...بروجردی ضربه خوردم،اطرافیان،طوری مرا از نظر آقای بروجردی انداخته بودند که هرچه کردم مرا احضار کند تا حضوراً عرایضم را عرض کنم،نتیجه نگرفتم.

حتی روزی نامه ای نوشتم و در آن عرض کرده بودم در کجای دنیا رسم است که درباره کسی حکم غیابی صادر کنند؟چیزهایی به شما گفته اند،بنده را احضار کنید که توضیح بدهم تا رفع هرگونه سوء تفاهم شود،نامه را دادم به آقای منتظری که هم مباحثه بودیم و نزد آقای بروجردی رفتوآمد داشت و گفتم در یک فرصت مناسب به دست ایشان بدهد.آقای منتظری گفت: «دادم،نگرفت»ناچار به تهران آمدم.مدتی را بیهدف گذراندم...علت بیرون آمدنم از حوزه این بود و از آن موقع تاکنون به جرم ارادت به آقای خمینی نزد خودی و بیگانه صدمه دیده ام و می بینم.تا وضع ما روحانیان و آقایان مراجع چنین باشد این قضایا هم هست.باید تحول اساسی در حوزه به وجود بیاید که چهار نفر کم مایه نتوانند این طور با سرنوشت افراد بازی کنند و سد راه خدمات ارزنده به اسلام و مسلمین باشند...» «5»

هدف از نوشتن چنین کتابهائی شناساندن عمیق تر و دقیق تر بزرگان و شخصیت های مبرز علمی،انقلابی و...و راه و روش علمی و منش فکری آن ها در برخورد با مسائل مختلف محیط پیرامون و شرایط زمانه آن هاست. کارکرد اینگونه نوشته ها در نگاهی کلی تر به کمک می کند،بدون شک استفاده از خاطرات دوستان دیگر استاد این مجموعه را کامل تر هم خواهد کرد.نکته دیگر اینکه با توجه به خاطرات آقای دوانی خواننده کنجکاو سئوال می کنند طرح اصلاً حوزه ها که توسط امام خمینی(ره)و مرحوم مرتضی حائری-فرزند مؤسس حوزه علمیه قم-تدوین و تقدیم مرحوم آیت الله بروجردی شد کجاست و مفاد آن چیست که عده ای از جمله استاد شهید به علت دفاع از آن در معرض تعرض و کم لطفی واقع شدند؟

پی نوشت:

1-شعر مورد علاقه استاد از اشعار سعدی به نقل از صفحه 142

2-به نقل از دکتر علی لاریجانی صفحه 156،دکتر گرما رودی صفحه 213

3-خاطرات آقای هاشمی صفحه 524

4-به نقل از کتاب بیم موج خاتمی

5-به نقل از آقای دوانی صفحه 320 کتاب.»