تاریخ اسلام در آثار شهید مطهری،دو جلد،گردآوری و تدوین:سید سعید روحانی.

ناشر:نهاد نمایندگان مقام معظم رهبری در دانشگاه ها،معاونت امور اساتید و دروس معارف اسلامی، وزیری،336+373 ص.
کتاب حاضر،مجموعه ای است برگزیده از آثار شهید مرتضی مطهری که براساس سرفصل های جدید درس تاریخ اسلام،در دو مجلد به گونه ای تنظیم شده است که می تواند منبعی برای تدریس تاریخ اسلام مورد استفادهء استادان مربوط و دانشجویان قرار گیرد.در جمع آوری و تنظیم این مجموعه،گردآورنده کوشیده است تا مطالب شهید مطهری بی کم و کاست نقل و هر بخش به متن اصلی ارجاع داده شود تا امانت در نقل به طور کامل حفظ گردد.اجمال و تفصیل مطالب فصول و بخش ها،تابع پرداختن استاد مطهری به موضوعات در کتاب هایشان است.از این رو،میان کمیت مباحث،تناسب درسی به چشم نمی خورد.همچنین مؤلف،برای رعایت حجم مناسب کتاب،از آوردن مطالب تکراری و کم اهمیت اجتناب کرده است.تقریبا همهء مطالب کتاب،دارای آدرس در آثار شهید مطهری است.
از آنجا که این مجموعه از بخش های مختلف منابع اصلی به صورت گزینشی استخراج شده است،گاه در بعضی موارد وضوح چندانی به چشم نمی خورد.ازاین رو خواننده در چنین مواردی باید منابع اصلی را که در ابتدای هر بخش فهرست شده است،به مطالعه گیرد.
در جلد اول این مجموعه،از 40 اثر و در جلد دوم از 25 اثر استاد،استفاده شده است.منابع و مآخذی که از کتب استاد شهید مطهری استخراج شده همراه فهرست آیات،روایات، اشعار و اعلام است.
مؤلف در پایان هر فصل،چکیده ای از مطالب آن فصل افزوده و در پایان جلد دوم کتاب،فصلی را تحت عنوان «تحریف تاریخ»گشوده است.
گفتار اول کتاب،«ماهیت تاریخ»نام دارد و در آن به تعریف و فلسفهء تاریخ می پردازد.در این گفتار،کلی ترین مباحث مربوط به علم تاریخ جای گرفته است.گفتار دوم«آشنایی با مورخان مسلمان»نام دارد که در آن مورخانی همچون: یعقوبی،ابن هشام،ابن اثیر،طبری،ابو الفرج اصفهانی، جاحظ.عایشه بنت الشاطی و حجت الاسلام دکتر آیتی، به اجمال معرفی شده اند.«محیط پیدایش اسلام»عنوان فصل دوم کتاب است که در آن از«مددهای غیبی»،«زنان و دختران در دورهء جاهلیت»،«تمدن ایران»و...بحث می شود.
سومین فصل کتاب در جلد نخست،زندگی حضرت محمّد(ص)را بررسی و تحلیل می کند و در سه گفتار از«زندگی حضرت محمّد»،«اقدامات پیامبر برای ساختن جامعهء اسلامی» و«عوامل موفقیت اسلام»سخن می رود.
«از سقیفه تا قتل عثمان»،عنوان و موضوع فصل چهارم کتاب است.در این فصل،جریان سقیفه،فتوحات خلفای سه گانه و قتل خلیفه سوم تحلیل می شود.مؤلف،حکومت حضرت علی(ع)را در فصل پنجم کتاب برمی رسد و در آن زمینهء به حکومت رسیدن حضرت علی(ع)،ویژگی های حکومت علوی و موانع و مشکلات حکومت حضرت علی(ع)،مورد مداقه و بررسی قرار می گیرد.
نخستین فصل جلد دوم کتاب،گفتارهایی دربارهء ائمه و حکومت امویان است.مؤلف در گفتار اول،نوشته و گفته های شهید مطهری را دربارهء ماهیت حکومت اموی،مرتب کرده است.سپس به شناخت زمینه ها و علل صلح امام حسن(ع) می پردازد.پس از آن به سراغ شناخت زمینه ها،علل و پیامدهای نهضت خونبار امام حسین(ع)در محرم سال 61 هجری می رود و پس از فراغت از این گفتار،مطالبی را در آثار شهید مطهری دربارهء امام چهارم،حضرت علی بن الحسین(ع)

صفحه 2

زین العابدین می افزاید.
فصل دوم کتاب(ج 2)دربارهء«ائمه(ع)و عباسیان»است. گفتار نخست این 9 فصل،زمینه های به قدرت رسیدن عباسیان را برمی رسد و نمونه هایی(5 فقره)از سیاست عباسیان را یادآور می شود.اقدامات و عکس العمل های امامان شیعه در برابر حکومت عباسی،موضوع گفتار دوم این فصل است.در این گفتار دربارهء اوضاع سیاسی در عهد امام صادق(ع)،جنگ عقاید،اختلاف دانشمندان در قرائت و تفسیر قرآن،پیدایش زنادقه،متکلمان و صوفیه بحث می شود.اهتمام شیعه به مسائل عقلی و عوامل مؤثر در نشاط علمی در زمان امام صادق-علیه السلام-از دیگر مباحث این گفتار است.پس از آن نوشته ها و گفته های شهید مطهری دربارهء امام هفتم،حضرت موسی بن جعفر(ع)درج گردیده و در آن شخصیت آن امام گرامی تحلیل شده است.
مؤلف پس از فراغت از زندگی و شخصیت امام کاظم(ع) مطالب سودمندی را در آثار شهید مطهری دربارهء امام رضا(ع)و دیگر امامان پس از ایشان می افزاید.در ذیل مباحث مربوط به امام هشتم،به چند موضوع مهم اشاره می شود که برخی از آنها بدین قرار است:مسألهء ولایت عهدی امام رضا و نقل های تاریخی؛انگیزه های مأمون در ماجرای ولایت عهدی امام هشتم (جلب نظر ایرانیان،فرونشاندن قیام های علوی،خلع سلاح کردن حضرت رضا(ع)طرز رفتار امام رضا(ع)پس از مسألهء ولایت عهدی،ولایت جائر و نماز عید قربان.
محافظت شدید و شهادت امام،دو موضوع مطرح شده دربارهء امام حسن عسکری(ع)است.اما دربارهء حضرت صاحب الزمان(عج)این مباحث به ترتیب قرار گرفته اند:انتظار فرج،دو گونه انتظار،انتظار ویرانگر،انتظار سازنده، مشخصات انتظار بزرگ،بیان علی(ع)دربارهء مهدی موعود، اثر اعتقاد به مهدویت در تاریخ اسلام(قیام مختار و اعتقاد به مهدویت،سخن زهری و شهادت زید بن علی،قیام«نفس زکیه»و اعتقاد به مهدویت،نیرنگ منصور خلیفه عباسی،محمد بن عجلان و منصور عباسی،سخن دعبل)اعتقاد به مهدویت در جهان تسنن و بیان جاحظ.
همان طور که پیش تر گفتیم در پایان جلد دوم،ذیل یک پیوست،بحثی با عنوان و موضوع«تحریف تاریخ»آمده است که بسیار سودمند و نکته سنجانه است.از استاد شهید مطهری در این پیوست،سخنان و نوشته های درج گردیده که نگاه هوشمندانهء ایشان را به دین و دینداری نشان می دهد.این پیوست با«معنا و انواع تحریف»آغاز می شود و پس از آن«عوامل تحریف»مورد بررسی قرار می گیرد.به اعتقاد شهید مطهری، عوامل تحریفات تاریخی،عبارتند از:اغراض دشمنان،تمایل بشر به اسطوره سازی و افسانه پردازی،عوام زدگی و...ایشان، مسؤول تحریفات تاریخی را علما و عامهء مردم دانسته و هشدار می دهد که باید با این پدیدهء شوم مقابله کرد.
خطرات تحریف،وظیفه علمای امت و وظیفهء تودهء مردم از دیگر مباحث این«پیوست»است.
گردآورندهء این مجموعه با افزودن تیترهای تفکیکی و چکیدهء مطالب در پایان هر فصل و دادن ترتیب منطقی به مباحث،این مجموعه را خواندنی و بسیار مفید کرده است.توفیقات بیشتر گردآورنده را از خدای متعال خواستاریم و از همو تعالی روح و آرامش ملکوتی برای روح استاد شهید مطهری-رضوان الله علیه-درخواست می کنیم.