اکثر تحلیل هایی که تا به حال از انقلاب اسلامی ایران شده است بعد از انقلاب انجام شده و به تعبیر شهید بزرگوار استاد مطهری (ره) بعد از فرو نشستن گردوخاک تحلیل شده است. قطعا تحلیل یک ماجرا در بطن آن کاری است بس دشوار که تنها از تحلیلگران ماهر یا کسانی که خودشان با بصیرت کامل در راس امور حضور دارند و با هدف مشخصی به برنامه ریزی و تصمیم گیری می پردازند، برمی آید. شهید مطهری (ره) هر دو ویژگی فوق را داراست، یعنی هم تحلیلگری قوی است و هم از شخصیت های ممتاز و تاثیر گذار در انقلاب. آنچه در ذیل می خوانید مربوط به خطابه ای است از استاد مطهری (ره) که بنا بود تحت عنوان «بررسی اجمالی نهضت های اسلامی در صدساله اخیر» عصر 14 شعبان 1398 هجری قمری یعنی در بحبوحه مبارزات در تهران در یک کنفرانس عمومی ایراد شود که به علت ممانعت پلیس ایراد نشد. این خطابه تحت عنوان همین نام توسط انتشارات صدرا چاپ شده است که قسمت آخر آن تحت عنوان «نهضت اسلامی ایران» با تصرف و تلخیص خدمتتان ارائه می گردد.

نهضت اسلامی ایران

به اعتراف دانشمندان و آگاهان تاریخ معاصر، در نیمه دوم این قرن در همه کشورهای اسلامی، به طور پنهان یا آشکار، نهضت هایی در حال شکل گیری است. کارشناسان اعتراف دارند که مسلمانان پس از یک دوره، فروریختگی و از هم پاشیدگی ذهنی، بار دیگر در جستجوی «هویت اسلامی» خود در برابر غرب سرمایه داری و شرق کمونیستی برآمده اند.

ولی مسلما در هیچ یک از کشورهای اسلامی نهضتی به عمق و وسعت نهضت اسلامی ایران، که از سال 42 آغاز شده و روز افزون در حال گسترش است، وجود ندارد. لازم است به تحلیل این نهضت با ارزش بپردازیم، گرچه مردم ما فعلا در متن جریان نهضت قرار دارند ولی این موضوع آن ها را از تحلیل ماهیت نهضت بی نیاز نمی کند؛ بلکه نیاز به تحلیل وبررسی در این زمان بیشتر است نسبت به زمانی که نهضت پایان می پذیرد. گرچه تحلیل در این هنگام به نظر می رسد مسائل ذیل باید مورد بررسی قرار گیرد:

1- ماهیت نهضت 2  -هدف نهضت 3-  رهبری نهضت-4 آفات نهضت

1- ماهیت نهضت:

وقایع و حوادث اجتماعی و تاریخی هماند پدیده های طبیعی، احیانا از نظر ماهیت با یکدیگر اختلاف دارند. همچنین همه نهضت های تاریخی را، نمی توان از نظر ماهیت یکسان دانست.

تشخیص ماهیت یک نهضت از راههای مختلف امکان پذیر است.

الف- از راه افراد و گروههایی که بار نهضت را به دوش دارند.

ب- از راه علل و ریشه ها

ج- از راه هدف

د- از شعارها

الف- نهضت کنونی ایران به صنف و طبقه خاصی از مردم اختصاص ندارد، نه کارگری است، نه کشاورزی و نه دانشجویی، نه فرهنگی و نه بورژوازی و این خود یکی از صدها واقعیت عینی و تاریخی است که بی پایگی نظریه مفسران مادی تاریخی و طرفداران ماتریالیسم تاریخی را که اقتصاد را زیربنای جامعه معرفی می کنند و هر جنبشی اجتماعی را انعکاسی از تضادهای طبقاتی می دانند و همواره دست توسلشان به سوی دامن کشدار درگیریهای مادی و تضادهای طبقاتی دراز است، برملا می سازد. یک اعلامیه از طرف مراجع بزرگ عالیقدری که نهضت را رهبری می کنند صادر می شود و در سراسر کشور و در میان عموم طبقات، طنین یکسانی می افکند. وجه مشترک همه این گروهها همان فطرت بشر است. پس می توان نتیجه گرفت که این نهضت نهضتی است از تیپ نهضت پیامبران، یعنی برخاسته از «خودآگاهی الهی» یا «خدا آگاهی» که ریشه در اعماق فطرت بشر دارد. احساس خداجویی، انسان را جویای تعالی و متنفر از کاستی و پستی در هر شکل و مظهر می نماید و او را طرفدار حق و حقیقت و دشمن باطل و پوچی می گرداند، آن هم فارغ از هر نوع منفعت و یا زیبایی. او عدالت و راستی ودرستی را می خواهد از آن جهت که ارزشهایی خدایی هستند و لذا خود اینها هدف او می شوند نه صرفا وسیله و نردبانی برای پیروزی در تنازع زندگی.

ب- از نظر ریشه ها وعلل هم می توان به جریانهای نیم قرن اخیر کشور از نظر تصادم آنها با روح اسلامی این جامعه نظر نمود. مسائلی نظیر:

• استبدادی خشن و وحشی و سلب هر نوع آزادی

• نفوذ استعمار نو (یعنی شکل نامرئی و خطرناک استعمار)

• دور نگه داشتن و بلکه بیرون راندن دین از سیاست.

• کوشش برای بازگرداندن ایران به جاهلیت قبل از اسلام و احیای شعارهای مجوسی.

• قلب و تحریف در میراث فرهنگ اسلامی و صادر کردن شناسنامه جعلی برای این فرهنگ به نام فرهنگ موهوم ایرانی.

• تبلیغ و اشاعه مارکسیسم دولتی، یعنی جنبه های الحادی و ضدمذهبی مارکسیسم منهای جنبه های سیاسی و اجتماعی آن.

• کشتارها، زندانی نمودن ها و شکنجه های بی رحمانه مسلمانان ایرانی به اتهامات سیاسی و غیرسیاسی.

• تبعیض و ازدیاد روز افزون شکاف طبقاتی علی رغم اصلاحات ظاهری ادعایی.

• تسلط غیرمسلمانان بر مسلمانان در دولت و سایر دستگاهها.

• نقض آشکار قوانین و مقررات اسلامی چه به صورت مستقیم و چه به صورت ترویج فرهنگ فساد در همه زمینه های اجتماعی و فرهنگی.

• مبارزه با ادبیات فارسی اسلامی که حافظ و نگهبان روح اسلامی ایران است به نام مبارزه با واژه های بیگانه.

• بریدن پیوند از کشورهای اسلامی و پیوند با کشورهای غیراسلامی و احیانا ضداسلامی چون اسرائیل و... این جریانات در طول نیم قرن وجدان مذهبی جامعه ما را جریحه دار ساخته و به صوت عقده های مستعد انفجار در آورده است.

از طرف دیگر جریاناتی در جهان رخ داد که دروغ تبلیغات سیاسی دنیای لیبرال غربی و سوسیالیست شرقی را آشکار نمود و امیدی را که طبقات روشنفکر به این جریانات بسته بودند تبدیل به یاس نمود و از طرف سوم تا حدودی چهره زیبا و جذاب اسلام واقعی به مدد تحقیق و گویندگان و نویسندگان اسلامی به نسل معاصر نمایانده شد. این ها خلاصه ای از ریشه های انقلاب بود.

ج- از راه هدف، به طور مجزا به این بحث در بخش بعدی خواهیم پرداخت.

د- از راه شعارها

شعارهای نهضت از مرکز کشور تا دورترین دهات، همه حاوی ارزشهای اصیل اسلامی است. این شعارها را کسی برای آنها انتخاب ننموده و از پیش خود ابتکار می کنند و می بینیم که شعاری غیراسلامی در میان آنها دیده نمی شود.

2- هدف نهضت:

این نهضت چه هدفی دارد؟ دموکراسی، مبارزه با استعمار، دفاع از حقوق بشر اسلامی امروز، از بین بردن ظلم و بی عدالتی مقابله با ماتریالیسم یا چیزهای دیگر. کدام یک هدف این نهضت است؟

پاسخ این پرسش را هم از میان ریشه ها و علل و هم از میان اعلامیه ها و بیانیه های رهبرانش می توان پیدا کرد. اجمالا باید گفت همه این هدفها جزء اهداف نهضت است ولی هدف نهضت اسلامی محدود به هیچ کدام از اینها نیست. زیرا اسلام در ذات خود یک «کل تجزیه ناپذیر» است و با به دست آوردن هیچ یک از آن هدفها پایان نمی پذیرد. البته هر کدام از این مراحل از نظر تاکتیکی در دستور کار نهضت قرار می گیرد. امروز نهضت مرحله نفی [1]