یکی از اصول جهان بینی اسلامی که از ارکان ایمانی و اعتقادی دین اسلام است، اصل ایمان به زندگی جاوید و حیات اخروی
است.ایمان به عالم آخرت شرط مسلمانی است، یعنی اگر کسی این ایمان را از دست بدهد و انکار کند از زمره مسلمانان
خارج است.

پیامبران الهی - بدون استثناء - پس از اصل توحید، مهمترین اصلی که مردم را به آن متذکر کرده اند و ایمان به آن را از مردم
خواسته اند، همین اصل است که در اصطلاح متکلمان اسلامی به نام «اصل معاد» معروف شده است.

در قرآن کریم به صدها آیه بر می خوریم که به نحوی از انحاء درباره عالم پس از مرگ و روز قیامت و کیفیت حشر اموات و
میزان و حساب و ضبط اعمال و بهشت و جهنم و جاودانگی عالم آخرت و سایر مسائلی که به عالم پس از مرگ مربوط
می شود بحث کرده است، ولی در دوازده آیه رسما پس از ایمان به خدا از «ایمان به روز آخر» یاد کرده است.

صفحه : 502

قرآن کریم در مورد عالم قیامت تعبیرات مختلفی دارد و هر تعبیری بابی از معرفت است، یکی از آنها «الیوم الآخر» است.
قرآن کریم با این تعبیر خود دو نکته را برای ما یاد آوری می کند:
الف.اینکه حیات انسان بلکه دوره جهان، مجموعا به دو دوره تقسیم می شود و هر دوره را به عنوان یک «روز» باید شناخت:
یکی روز و دوره ای که اول و ابتداست و پایان می پذیرد(دوره دنیا)، دیگر روز و دوره ای که آخر است و پایان ناپذیر است (دوره
آخرت)، همچنانکه در برخی تعبیرات دیگر قرآن، از حیات دنیوی به «اولی » و از حیات اخروی به «آخرت » یاد شده است. ⁽¹⁾ ب.
دیگر اینکه هم اکنون که دوره اول و نخستین حیات را طی می کنیم و به دوره دوم و روز دوم نرسیده ایم و از ما پنهان است،
سعادت ما در این روز و آن روز به این است که به آن دوره و آن روز «ایمان » پیدا کنیم.سعادت ما در این روز از آن جهت بسته به
این ایمان است که ما را متوجه عکس العمل اعمال ما می کند و می فهمیم که اعمال و رفتار ما از کوچکترین اندیشه ها و
گفتارها و کردارها و خلق و خویها گرفته تا بزرگترین آنها مانند خود ما روز اول و روز آخر دارند.چنین نیست که در روز اول
پایان یابند و معدوم گردند، بلکه باقی می مانند و در روزی دیگر به حساب آنها رسیدگی می شود.پس کوشش کنیم که خود را
و اعمال و نیات خود را نیکو سازیم و از اندیشه ها و کارهای بد پرهیز نماییم و به این ترتیب همواره در راه نیکی و نیک خویی و
نیک رفتاری گام برداریم.و اما سعادت ما در آن روز از آن جهت بسته به این ایمان است که - چنانکه بعدا خواهیم گفت - مایه
حیات سعادت آمیز یا شقاوت آلود انسان در آن جهان اعمال و رفتار او در این جهان است.این است که قرآن کریم، ایمان به
آخرت یا روز آخر را برای سعادت بشر یک امر حتمی و لازم می شمارد.

منبع و منشا ایمان به حیات اخروی

منبع و منشا ایمان به زندگی جاوید و حیات اخروی، قبل از هر چیز دیگر، وحی الهی است که وسیله پیامبران به بشر ابلاغ
شده است.

..............................................................
1.و ان لنا للآخرة و الاولی(لیل/13)، و للآخرة خیر لک من الاولی(ضحی/4).

صفحه : 503

بشر پس از آنکه خدا را شناخت و به صدق گفتار پیامبران ایمان آورد و دانست که آنچه به عنوان وحی ابلاغ می کنند واقعا از
طرف خداست و تخلف ناپذیر است، به روز قیامت و حیات جاوید اخروی که همه پیامبران ایمان به آن را مهمترین اصل پس
از توحید معرفی کرده اند، ایمان پیدا می کند.از این رو درجه ایمان هر فرد به حیات اخروی از طرفی بستگی دارد به درجه
ایمان او به «اصل نبوت » و صدق گفتار پیامبران، و از طرف دیگر بستگی دارد به اینکه سطح معارف انسان تا چه حد بالا باشد
و تصورش از امر معاد و عالم آخرت چه اندازه صحیح و معقول و خردپسند باشد و تصورات جاهلانه و عامیانه در آن راه نیافته
باشد.

البته علاوه بر راه وحی الهی که وسیله پیامبران به بشر ابلاغ شده است یک عده راههای دیگر - و لا اقل قرائن و علائم دیگر -
برای اعتقاد و ایمان به معاد وجود دارد که نتیجه تلاشهای فکری و عقلی و علمی خود بشر است و حداقل، تاییدی برای
حت سخن پیامبران در امر معاد و عالم آخرت شمرده می شود.آن راهها عبارتند از:
1.راه شناخت خدا.

2.راه شناخت جهان.

3.راه شناخت روح و نفس انسان.

ما فعلا به این راهها که بحث در آنها مستلزم پیش کشیدن یک سلسله بحثهای علمی و فلسفی است کاری نداریم و تنها از
طریق وحی و نبوت وارد مطلب می شویم، ولی نظر به اینکه در خود قرآن به این راهها تصریح یا اشاره شده است، ما در
بخشی که بعدا تحت عنوان «استدلالهای قرآن درباره جهان دیگر» ذکر خواهیم کرد به این راههای سه گانه اشاره خواهیم
کرد.

مسائلی که لازم است مورد بحث قرار گیرد تا آنکه مساله زندگی جاوید و حیات اخروی از نظر اسلام روشن شود امور ذیل
است:
ماهیت مرگ.

زندگی پس از مرگ.

عالم برزخ.

قیامت کبری

صفحه : 504

رابطه و پیوستگی زندگی دنیا با زندگی پس از مرگ.

تجسم و جاویدانی اعمال و آثار و مکتسبات انسان.

وجوه مشترک و وجوه متفاوت زندگی این جهان و زندگی آن جهان.

استدلالهای قرآن درباره جهان دیگر.