اطلاعات كلی
نام رسمی: بروجرد
استان: لرستان
نام محلی: وروگرد
زبانهای گفتاری: فارسی (لهجه بروجردی)
مذهب: شیعه
جغرافیای طبیعی
مساحت: ۳۵ كیلومتر مربع
ارتفاع از سطح دریا: ۱۶۴۰ متر
آب‌وهوا
میانگین دمای سالانه: ۱۴/۶
بارش سالانه: ۵۰۰ میلی‌متر
روزهای یخبندان سالانه: ۷۰
اطلاعات شهری
ره‌آورد: ورشو و كلوچه
پیش‌شماره تلفنی: ۰۶۶۲
بُروجـِرد (گویش بروجردی: وُوری یرد vūriyerd) شهری است در غرب ایران. بروجرد مركز شهرستان بروجرد از توابع استان لرستان است. شهر بروجرد در شمال دشت حاصلخیز سیلاخور قرار گرفته‌است. قلل مرتفع گرّین از مجموعه رشته كوههای زاگرس مانند نواری شمال غرب تا جنوب شرق آن را در بر گرفته‌اند و سرابهای دائمی متعددی كه از دامنه این كوهها جاری است در اقتصاد منطقه و توسعه شهر بروجرد نقش اساسی داشته‌اند.
شهرهای ملایر و نهاوند در استان همدان، اراك در استان مركزی، درود، خرم آباد و الشتر در استان لرستان در مجاورت بروجرد قرار دارند [۱]. از گذشته‌های دور، این شهر دارای موقعیت ویژه ارتباطی بوده‌است و همین مساله باعث زد و خورد و حوادث تاریخی متعدد در منطقه شده‌است. قرارگیری بر سر شاهراه تهران - خوزستان همچنان یكی از عوامل رونق اقتصادی منطقه به شمار می‌رود.
جمعیت شهر بروجرد بر اساس سرشماری سال ۱۳۸۵ مركز آمار ایران نزدیك ۲۳۰ هزار نفر گزارش شده‌است. به این ترتیب، بروجرد از نظر میزان جمعیت، دومین شهر بزرگ استان لرستان و بیست و هشتمین شهر بزرگ كشور به حساب می‌آید[۲]. علاوه بر رونق كشاورزی و دامپروری در منطقه، شهر بروجرد بطور سنتی یكی از قطب‌های داد و ستد در منطقه غرب ایران به حساب می‌آید و بازار این شهر همچنان بزرگ و پر رونق است. بروجرد قطب صنعتی استان لرستان است و یك سوم صنایع استان در شهرستان بروجرد قرار دارند [۳].
وجه تسمیه
گرد و كرد در اسامی شهرهای ایرانی به معنای شهر، آبادی و ساخته و اثر هستند. اشكانیان و ساسانیان شهرها را بیشتر با پسوند گرد می‌ساخته‌اند همانند سوسنگرد، بروگرد و دارابگرد. عده‌ای نام درست بروجرد را ویروگرد دانسته‌اند كه به معنای شهر و ساخته ویرو شاهزاده اشكانی است. كوهی در غرب بروجرد با نام ولاش نیز یاد آور نام شاهان اشكانی است. اما معتبرترین نوشته‌ها، بروجرد را پیروزگرد دانسته‌اند كه آن را به فیروز ساسانی منتسب می‌كند. سعید نفیسی بروجرد را از شهرهای ساسانیان و اصل آن را بروگرد و ساخته از «بر» + «گرد» دانسته‌است كه به معنای شهری است كه گرد است و بر و میوه فراوان دارد. یزدگرد سوم پادشاه ساسانی پس از شكست از اعراب به منطقه بروجرد گریخت و سپاهیانش در آن محل بر + او + گرد آمدند و به این ترتیب نام این محل بَروگرد شد.
در كتابهای تاریخی از بروجرد با نامهای گوناگون نام برده شده‌است مانند بَروجرد، فلوجرد، اردكرد، یزدگرد، ولوگرد. روحبخشان در كتاب «جغرافیای تاریخی بروجرد» بیش از سی مورد از صورتهای مختلف نام این شهر را به تفصیل ذكر نموده‌است.[۴]
امروزه بروجرد در لهجه بروجردی وُوری یرد vūriyerd و در لُری وُروگرد vorūgerd نامیده می‌شود. بروگرد borūgerd نام روستایی آن و نیز نام به كار رفته در نوشته‌های پارسی سره و بروجرد borūjerd نام رسمی این شهر است.
لقب این شهر در گذشته «دار السرور» بوده‌است كه نشان از طبیعت و محیط دلپذیر و مردم خوش مشرب آن داشته‌است. در دهه‌های اخیر لقب‌های «شهر سبز»، «زادگاه فرزانگان» و «پاریس كوچولو» نیز از سوی مردم مختلف برای بروجرد به كار گرفته شده‌است.
پیشینه
شواهد و اشارات تاریخی حاكی است كه بروجرد از شهرهای قبل از اسلام بوده و دلایل زبانشناسی نیز واژه بروجرد را با تركیب دو جزء برو + گرد موجودیت این شهر را به پیش از اسلام میرساند زیرا كه گرد در زبانهای قدیمی ایران به معنای شهر میباشد.[۵] بروجرد از شهرهای باستانی ایران است كه برخی ساخت آن را به منوچهر از سلسله پیشدادیان نسبت می‌دهند اما شواهد كافی در مورد شهر بودن آن تنهااز دوران ساسانیان موجود است كه بر اساس كتابهای تاریخی، بروجرد یكی از پایگاههای نظامی ایران به هنگام حمله اعراب و جنگ نهاوند بوده‌است.در گذشته بروجرد از شهرهای آباد و مهم بوده و گاه فرمان‌داری جداگانه و گاه مركز استان لرستان و خوزستان بوده‌است.[۶]
وضعیت طبیعی
جغرافیا
بروجرد در ارتفاع ۱۶۲۰ متری از سطح دریا واقع میباشد. بلندترین نقطه شهرستان بروجرد قله ولاش با ارتفاع ۳۶۲۳ متر در غرب شهر بروجرد و پست ترین ناحیه در دشت سیلاخور با ارتفاع تقریبی ۱۵۰۰ متر قرار دارد. [۷] شهر بروجرد بر كوهپایه‌های زاگرس و در دشت سیلاخور قرار گرفته و از سه جهت شرق، شمال و غرب به كوه ختم می‌شود. كوه گرین ۳۶۲۳ با متر در غرب بروجرد و كوه میش پرور ۳۵۰۰ با متر در جنوب غربی بروجرد قرار دارد. تنها در جهت جنوب و جنوب شرقی است كه دشت وسیع سیلاخور قرار گرفته است. این شهر و مناطق پیرامون آن به دلیل قرار گیری بر روی گسل سراسری زاگرس، زلزله خیز هستند.
بروجرد بر سر راه تهران - خوزستان قرار گرفته و دارای موقعیت ممتاز ارتباطی است. همچنین راه كرمانشاه - اصفهان از بروجرد می‌گذرد. بروجرد با اراك ۱۱۰،۱۰۰، با اصفهان ۳۵۰، با تهران ۳۷۸ كیلومتر، همدان ۱۴۰ كیلومتر، اهواز ۴۵۰ كیلومتر و با كرمانشاه ۲۸۰ كیلومتر فاصله دارد. بروجرد به خاطر مردم خوش مشرب و طبیعت زیبایش گردشگران زیادی را پذیراست و در گذشته به دار السرور شهرت داشته‌است. در فاصله نزدیك به ۴۰ كیلومتری بروجرد آخرین بنای قبل از اسلام و امپراتوری ساسانیان بنام قلعه یزدگرد احداث شده‌است كه برقله كوه و از سنگ لاشه وبدون ملات بنا شده است.
آب و هوا
بروجرد دارای آب و هوای سرد كوهستانی با زمستانهای پر برف و سرد و تابستانهای معتدل است. تعداد روزهای یخبندان در برخی از نقاط این ناحیه به بیش از ۷۰ روز می‌رسد. بیشترین درجه حرارت در تابستان‌ها ۳۸ درجه و كم‌ترین آن در زمستان ۱۸ درجه زیر صفر برآورد شده‌است. میزان باران سالیانه شهرستان بروجرد حدود ۵۰۰ میلی‌متر است كه بیشتر در فصل بهار انجام می‌گیرد و میانگین دمای سالانه ۱۴/۶ است. در زمستان بارشها بیشتر به صورت برف است.[۸]. بروجرد دارای بهارهای معتدل و دل انگیزی است . موید این مطلب شاه بیت معروف قاآنی است كه در باب بهار بروجرد سروده‌است:
« گر چه سپاهان بهشت روی زمین است ، لیك نیرزد به یك بهار بروجرد»
زمین‌لرزه‌ها
بروجرد از نقاط زلزله خیز كشور است [۹] كه روی كمربند چین خورده زاگرس كه نواحی جنوب و جنوب غرب كشور را شامل می شود قرار دارد. زلزله سیلاخور با بزرگای ۴/ ۷ ریشتر یكی از بزرگترین زمین لرزه‌های ثبت شده ایران است. زمین‌لرزه بروجرد و دورود (۱۳۸۵) از جمله زمین لرزه‌های بزرگ این منطقه بوده‌است.[۱۰]
گویش:
لهجه بروجردی
لهجه بروجردی لهجه‌ای است كه مردم منطقه بروجرد در استان لرستان ایران و نواحی مجاور آن با آن صحبت می‌كنند. تفاوت‌های آن با فارسی معیار به گونه‌ای است كه می‌توان آن را یك گویش جدا نیز به‌شمار آورد.در مجموع گویش مردمان نواحی بروجرد و ازنا نسبت به دیگر گویشهای رایج در لرستان پیوند و نزدیكی بیشتری با فارسی معیار دارند و از زبان دیگر مناطق لرستان متمایزند، به گونه‌ای كه می‌توان آنها را گویشهای فارسی محلی نامید. گویش فارسی رایج در نواحی تویسركان در استان همدان، و نیز اراك و سربند در استان مركزی با اختلاف بسیار ناچیز تقریباً مشابه گویش بروجردی است.
جمعیت
شهر بروجرد در سال ۱۳۸۵ جمعیتی برابر با ۲۲۷٬۵۴۷ نفر داشته‌است. از این میزان، ۱۱۴٫۸۸۴ نفر مرد و بقیه زن بوده‌اند كه تعداد مردان و زنان تقریباً مساوی است. تعداد خانوارهای این شهر در همین سال ۵۹٫۴۳۱ خانواده بوده‌است.[۱۱].جمعیت این شهر در سالهای ۱۳۶۵ ، ۱۳۷۰ و ۱۳۷۵ به ترتیب ۱۸۶، ۲۰۱ و ۲۱۷ هزار نفر بوده‌است [۱۲].
محله‌ها و نواحی
شهرداری بروجرد دارای دو منطقه‌است كه به ترتیب نیمه غربی و نیمه شرقی شهر را شامل می‌شود. محله‌های قدیمی تر بروجرد با عنوان كوی شناخته می‌شوند مانند كوی‌های سعدی، سوزنی، یخچال، قُدغون و جعفری. برخی محله‌ها مانند صوفیان، دانگه، چال قلعه، باغ چال، كُلَه كله و میدان محمدحسن خان قدمت تاریخی دارند و آثار تاریخی قابل توجهی در آنها دیده می‌شود. گسترش شهر در دوره پهلوی و پس از انقلاب اسلامی منجر به ایجاد محله‌های مهاجرنشین و فقیر مانند ابراهیم آباد، علی آباد، اسلام آباد، محمود آباد و دشت لاله در نیمه شرقی شهر و شهرك‌های نور و امام در غرب شهر شد. مناطق مسكونی جدید بروجرد شامل شهرك‌های متعددی است كه در شمال غربی شهر ساخته شده‌اند از جمله شهرك‌های اندیشه، ایثار، زاگرس، زیبا، مخابرات و كمپینگ شهرداری [۱۳]. امروزه بیشتر مناطق بروجرد با نام خیابانهای مجاور شناخته می‌شوند مانند تختی، بهار، مدرس، شریعتی و شهدا.
بافت تاریخی بروجرد
بافت معماری قدیم بروجرد كه آخرین بار در دوران قاجاریه ساماندهی شده بسیار زیبا بوده و نمونه‌هایی از آن هنوز باقی است.هسته اولیه این شهر شامل چند كوی و محله بزرگ مانند بروا، صوفیان و دانگه بوده‌است و بازارها، مسجدها و خانه‌های مجللی در آن وجود داشته‌است.بروجرد در طول تاریخ همواره محصور به حصاری بزرگ بوده‌است كه اطراف آن نیز خندقی قرار داشته‌است. آخرین بار قلعه بروجرد به دستور حسام السلطنه قاجار بازسازی شد.
دیدنی‌های بروجرد
· مسجد جامع بروجرد
· مسجد سلطانی بروجرد (مسجد شاه)
· روستای ونایی
· گردشگاه تپه چغا
· گردشگاه گل دشت
· امامزاده جعفر بروجرد
· آرامگاه شاه زواریون بروجرد
· مسجد قلعه
· موزه اسناد مشروطیت بروجرد (خانه افتخارالاسلام نبوی طباطبایی)
· تكیه موثقی
· پل قلعه حاتم
· قلعه رومیان بروجرد
· بازار بروجرد
· بوستان فدك
· بوستان سماور
· تالاب بیشه دالان
· قله‌ها، بیشه‌ها و دامنه‌های كوه گرین
· پارك بانوان بروجرد
دانشگاهها و مراكز آموزش عالی
· دانشگاه آیت‌الله بروجردی
· دانشگاه آزاد
· پیام نور مركز بروجرد
· مركز آموزش علمی كاربردی بروجرد
· دانشسرای كشاورزی بروجرد
· مركز آموزش مهندس ارتش
· حوزه علمیه امام صادق بروجرد
· مركز آموزش عالی علمی كاربردی جهاد كشاورزی بروجرد
پانویس
1. تاریخچه شهر شهرداری بروجرد
2. فهرست شهرهای ایران بر اساس جمعیت طبق سرشماری سال 1385
3. لر نیوز
4. zagrosonline
5. بروجرد
6. بروجرد (وروگرد- بروگرد) ستین لر
7. جغرافیای بروجرد
8. سایت هواشناسی استان لرستان
9. ایسكا نیوز
10. تعداد مجروحان زلزله بروجرد به بیش از ۱۰۰ نفر رسید رادیو فردا
11. پایگاه اینترنتی مركز آمار ایران
12. جمعیت شهرهای ایران در World Gazetteer بازدید ۱۰/۲/۱۳۸۶
13. طرح توانمندسازی ابراهیم آباد بروجرد[۱]
منابع
1. مولانا بروجردی، غلامرضا. "تاریخ بروجرد: تاریخ، حكام، رویدادهاً. بروجرد: چاپخانه علمی بروجرد؛ تهران: صدر، ۱۳۵۳
2. روحبخشان، عبد المحمد. «جغرافیای تاریخی بروجرد». تهران: اساطیر، ۱۳۷۳ صص. ۱۱-
3. زبان و گویش در لرستان. وب‌گاه سازمان میراث فرهنگی لرستان.
4. سازمان میراث فرهنگی بروجرد
منبع : fa.wikipedia.org