از امام رضا (ع) نقل شده است كه امام باقر (ع) این دعا را در سحرهاى ماه مبارك رمضان مى خواندند. این دعا شرح‌هاى متعددى دارد، یكى از آنها همین شرح امام خمینی(ره) است كه در سال 1347 ق. یعنى در 27 سالگى تالیف كرده اند.

این كتاب از كتابهاى عرفانى حضرت امام امت است و مانند تالیف دیگر ایشان «مصباح الهدایه»، فقط كسانى كه با فلسفه و عرفان آشنایى كامل داشته باشند مى توانند از آن استفاده كنند.

سال تالیف این كتاب مصادف است با سال ورود مرحوم شاه آبادى به قم و در این كتاب دو جا از ایشان یاد و مطلبى نقل مى كنند. تالیف این كتاب در سال اول تلمذ نزد مرحوم آقاى شاه آبادى، این نكته را روشن مى كند كه حضرت امام خمینی(ره) همان طور كه خودشان در اولین برخورد و ملاقات با آقاى شاه آبادى فرموده اند، فلسفه را قبلا خوانده بودند و در عرفان نیز كار كرده و استاد دیده بودند.

شاهد این مطلب این است كه یك جاى همین كتاب فرموده اند:

«سمعت من احد المشایخ من ارباب المعرفة رضوان الله علیه» و در جاى دیگر فرموده اند: «اتفق الحضور فى محضر احد العلماء الكرام دام ظله»

كه این تعبیر مربوط به آقاى شاه آبادى نیست چون همیشه از ایشان با عبارت «شیخنا» یاد مى كنند. در هر حال در این كتاب از «اسرارالصلاة» حاج میرزا جواد ملكى و تعلیقه آقا محمدرضا قمشه اى بر «شرح فصوص قیصرى و شرح اسماء» حاجى سبزوارى و «فتوحات» محیى الدین و «تاویلات» عبدالرزاق كاشى و شرح قیصرى بر فصوص و شرح مفتاح الغیب فنارى و قبسات میرداماد و اسفار ملاصدرا و برخى كتب فیض و نیز كتاب «الهیئة والاسلام» مرحوم سید هبة الله شهرستانى یاد و مطلب نقل مى كند كه این آخرى گواه این است كه امام خمینی(ره) كتابهاى جدید را هم مى خواندند.

این كتاب كه به زبان عربى است با ترجمه فارسى آن پس از پیروزى انقلاب چاپ شده است.

2ـ مصباح الهدایة ال الخلافة و الولایه (عربى)

این كتاب در بیان حقیقت محمدیه و ولایت علویه است كه با ترجمه فارسى آن پس از انقلاب چاپ شده است. تالیف این كتاب در سال 1349 به پایان رسیده و مانند شرح دعاى سحر فقط براى كسانى كه با عرفان و اصطلاحات آن آشنایى دارند قابل استفاده است و خود حضرت امام ـ رضوان الله تعالى علیه ـ در پایان رساله فرموده اند:

«خاتمة و وصیة: ایاك ایها الصدیق الروحانى ثم ایاك... ان تكشف هذه الاسرار لغیر اهلها... و ایاك ان تنظر نظرالفهم فى هذه الاوراق الا بعد الفحص الكامل عن كلمات المتألهین من اهل الذوق و تعلم المعارف عند اهلها من المشایخ العظام والعرفاء الكرام و الا فمجرد الرجوع الى مثل هذه المعارف لایزید الا خسراناً ولا ینتج الا حرمانا.

امام خمینی(ره) ـ رضوان الله علیه ـ در كتابهاى دیگر خود مانند «سرالصلاة» و «تعلیقه بر شرح فصوص» به این كتاب ارجاع مى دهند و مى گویند در آن كتاب این مطلب را تحقیق كرده ایم. در این كتاب از «شرح توحید صدوق» قاضى سعید قمى و نیز «البوارق الملكوتیه» او و «مفتاح الغیب» قونوى و «شرح فصوص» قیصرى و «شرح قصیده ابن فارض» عبدالرزاق كاشى و «تعلیقه بر شرح فصوص» قیصرى و نیز رساله در تحقیق «اسفار اربعه» هر دو از آقا محمدرضا قمشه اى مطالبى نقل مى شود و مورد انتقاد قرار مى گیرد. و همچنین از محیى الدین احیانا مطلبى نقل مى كنند و از استادشان آقاى شاه آبادى، چند جا با تجلیل فراوان یاد و مطالبى نقل مى نماید.

3ـ لقاء الله (فارسى)

مقاله اى است در این موضوع به زبان فارسى در هفت صفحه كه در آن از استادشان مرحوم آقاى شاه آبادى یاد مى كنند. این مقاله یا رساله در پایان كتاب لقاءالله مرحوم حاج میزا جواد ملكى چاپ شده است.

4ـ سر الصلاة، صلاة العارفین یا معراج السالكین (فارسى)

این كتاب براى خواص از اهل عرفان و سلوك نوشته شده و تاریخ پایان تالیف آن سال 1358 ق. است و تاكنون دوبار چاپ شده است كه بار اول مستقل و بار دیگر در یادنامه شهید مطهرى ـ رحمة الله علیه ـ چاپ شده است.

در این كتاب از اسرارالصلاة شهید ثانى و مرحوم آقاى شاه آبادى یاد مى شود و نیز به شرح اربعین خود ارجاع مى دهند كه معلوم مى شود شرح اربعین را پیش از سرالصلاة نوشته اند یا هنگام نوشتن سرالصلاة آن كتاب هم در دست تالیف بوده است. در صفحه 67 چاپ اول آن مى خوانیم:

«فرضا كه از عرفا كسى را نمى شناسى، از علماى بزرگ معرفت و اخلاق، آنها را كه پیش همه، علماى مسلمند پیروى كن; مثل جناب عارف بالله و مجاهد فى سبیل الله مولانا سید ابن طاووس ـ رضى الله عنه ـ و مثل مولانا عارف بالله سالك الى الله شیخ جلیل بهائى ـ قدس سره ـ و شیخ ارباب معرفت مولانا محمدتقى مجلسى ـ رضوان الله علیه ـ و شیخ محدثین فرزند بزرگوار او مولانا مجلسى ـ رحمة الله ـ و كتاب «شرح فقیه» مولانا مجلسى اول كه یكى از كتابهاى نفیس جلیل القدر است و فارسى است مطالعه نما و اگر نفهمیدى از اهلش سوال كن و در آن كنزهایى معرفت است و همین طور كتب عزیزه شیخان نراقیان (ملامهدى نراقى و ملااحمد نراقى) و از علماى معاصر كتب شیخ جلیل القدر عارف بالله حاج میرزا جواد تبریزى ـ قدس سره ـ را مطالعه كنید.»

5ـ تعلیقه على شرح فصوص الحكم (عربى)

«فصوص الحكم» تالیف محیى الدین عربى و شرح آن از محمود قیصرى است و امام خمینی(ره) شرح فصوص را در هفت سالى كه از محضر مرحوم آقاى شاه آبادى استفاده مى كردند، نزد ایشان خوانده و تاریخ تالیف این تعلیقه هم همان سالهاست. در این تعلیقه به مصباح الهدایه خود ارجاع مى دهند و از مرحوم آقاى شاه آبادى نیز یاد مى كنند. كتاب شرح فصوص 495 صفحه است كه تعلیقه امام تا صفحه 396 آن است.

این تعلیقه را حضرت امام خمینی(ره) در حواشى نسخه چاپى شرح فصوص نوشته بودند و ظاهرا به دست عمال شاه مخلوع، جزو كتابهاى غارت شده ایشان، غارت شده بود، ولى خوشبختانه پس از انقلاب در همدان پیدا و به بیت حضرت امام تحویل داده شد و به صورت زیبایى چاپ گشت. این تعلیقه براى كسانى كه شرح فصوص را نزد استاد مى خوانند، مفید است.

6ـ تعلیقه على مصباح الانس (عربى)

«مفتاح غیب الجمع والوجود» تالیف صدرالدین محمدبن اسحاق قونوى و شرح آن به نام «مصباح الانس» تالیف محمدبن حمزة بن محمد عثمانى معروف به ابن فنارى است. امام خمینی(ره) مصباح الانس را تا صفحه 44 از سال 1350 تا 1354ق. نزد مرحوم آقاى شاه آبادى خوانده است. در صفحه اول كتاب مرقوم داشته اند:

«قد شرعنا قرائة هذا الكتاب الشریف لدى الشیخ العارف الكامل استاذنا فى المعارف الالهیه حضرة المیرزا محمدعلى شاه آبادى الاصفهانى دام ظله فى شهر رمضان المبارك سنة 1350ق.»

و در صفحه 44 نوشته اند:

«الى هنا قرأت الكتاب عند شیخنا العارف الكامل الشاه آبادى روحى فداه و قد اتفق انتقاله الى طهران فصرت محروماً من فیضه دام ظله» امام خمینی(ره) ـ رضوان الله علیه ـ این تعلیقه را ظاهرا در همان زمان كه مصباح الانس را نزد مرحوم آقاى شاه آبادى مى خواندند، نوشته اند و پس از رفتن ایشان به تهران تعلیقه را ادامه داده اند تا صفحه 132 مصباح الانس، و تاریخ پایان تالیف 1355 در قصبه خمین است. (مصباح الانس داراى 343 صفحه است).

این تعلیقه به صورت زیبایى به ضمیمه تعلیقه بر شرح فصوص در سال 1406 چاپ شده است.

7ـ تعلیقه على شرح حدیث رأس الجالوت (عربى)

قاضى سعید محمدبن محمد مفید قمى از دانشمندان و عرفاى قرن یازدهم، تالیفات فراوانى دارد كه یكى از آنها شرح حدیث راس الجالوت است كه در ذریعه حاج آقا بزرگ در حرف «شین» یاد شده و متاسفانه نویسنده، این رساله را هنوز زیارت نكرده است. گویا مقصود از حدیث راس الجالوت همان احتجاج حضرت رضا (ع) با اصحاب ادیان مختلفه است كه قسمتى از آن احتجاج با راس الجالوت یهودى است. حدیث در توحید و نیز عیون اخبارالرضا شیخ صدوق و احتجاج طبرسى و جلد دهم بحارالانوار و جلد دوم مسندالرضا نقل شده.

امام خمینی(ره) ـ رضوان الله علیه ـ تعلیقه اى بر این رساله قاضى سعید نوشته اند كه در جلد 26 ذریعه صفحه 285 چاپ مشهد یاد شده و هنوز به چاپ نرسیده است.

8ـ شرح حدیث راس الجالوت (عربى)

امام خمینی(ره) علاوه بر تعلیقه اى كه یاد شده مستقلاً شرحى بر این حدیث نوشته اند كه تاریخ تالیف آن بنا بر آنچه در كتاب آیینه دانشوران آمده است، 1348 مى باشد و این رساله هم متاسفانه هنوز چاپ نشده است.

9ـ شرح حدیث راس الجالوت (عربى)

مرحوم سیدریحان الله یزدى در آیینه دانشوران مى نویسد:

از نوشته هاى ایشان است تعلیقاتى بر رساله قاضى سعید قمى در شرح حدیث راس الجالوت، با دو شرح دیگر از خود ایشان و تاریخ انجام آن، 1348 مى باشد. بنابراین امام خمینی(ره) دو شرح بر این حدیث نوشته اند.

10ـ تفسیر سوره حمد (فارسى)

تفسیرى است عرفانى بر سوره حمد كه امام خمینی(ره) در سالهاى اول پیروزى انقلاب در پنج جلسه بیان فرمودند و مكرر چاپ شده است. امام خمینی(ره) در كتاب سرالصلاة، سوره حمد و توحید را به طور مختصر با اشاراتى عرفانى تفسیر كرده اند. و نیز در كتاب «آداب الصلاة» سوره حمد و توحید و اناانزلناه را به گونه اى مفصل‌تر تفسیر كرده اند.

البته در این كتاب اخیر مى خواسته اند مطالبش براى همگان مفید باشد; اما به فرموده خودشان در تفسیر سوره قدر، مطالبى فرموده اند كه فقط خواص مى توانند از آن استفاده كنند. در صفحه 243 فرموده اند:

«با آنكه بناى نویسنده در این رساله آن بود كه از مطالب عرفانى غیرمانوس با نوع، خوددارى كنم و فقط به آداب قلبیه صلاة اكتفا كنم، اینك مى بینم كه قلم طغیان نموده و در خصوص تفسیر سوره شریفه، بیشتر از موضع قرارداد خود، تجاوز نمودم، چاره اى جز آن نیست كه اكنون از برادران ایمانى و دوستان روحانى معذرت خواهى كنم.»

بنابراین تفسیر سوره از قرآن مجید را به سبك تفسیر عرفانى از امام خمینی(ره) در دست داریم. البته یك جلسه هم حضرت امام راجع به سوره علق مطالبى بیان فرمودند كه این سخنرانى هم به عنوان تفسیر سوره علق به ضمیمه تفسیر سوره حمد به چاپ رسیده است.

11ـ الحاشیه على الاسفار (عربى)

امام خمینی(ره) ـ رضوان الله علیه ـ از مدرسین اسفار ملاصدرا بوده و گویا حواشى بر این كتاب داشته باشند; زیرا یكى از فضلاى حوزه علمیه قم حاشیه اى از ایشان در مجله كیهان اندیشه نقل كردند به این شرح:

صدرالمتالهین در اسفار جلد ششم صفحه دو درباره حدیث «ماترددت فى شئ انا فاعله كترددى فى قبض روح عبدى المومن» مى گوید: فما معنى التردد المنسوب الیه؟ حضرت امام خمینی(ره) در حاشیه اسفار به كلام ملاصدرا اشكال نموده و فرموداند: آنچه ملاصدرا ذكر كرده، علاوه بر آنكه فى نفسه از معناى حدیث دور است، ملائمت و تناسبى هم با ذیل حدیث ندارد و سپس حضرت امام مطلب را ادامه داده اند.

12ـ آداب الصلاة (فارسى)

این كتاب را پس از «سرالصلاة» نوشته اند و در آغاز آن فرموده اند:

ایامى چند پیش از این رساله اى فراهم آوردم كه به قدر میسور از اسرار الصلاة در آن گنجانیدم و چون آن را با حال عامه تناسبى نیست در نظر گرفتم كه سطرى از آداب قلبیه این معراج روحانى را در سلك تحریر در آورم شاید برادران ایمانى را از آن تذكرى و قلب قاسى خود را تاثرى حاصل آید.

در این كتاب، تفسیر سوره هاى حمد و توحید و قدر به گونه اى عرفانى و نسبتا مفصل آمده است. امام خمینی(ره) ـ رضوان الله علیه ـ در این تالیف به تعلیقه فصوص و مصباح الهدایة خود ارجاع داده و از مرحوم آقاى شاه آبادى یاد و مطلب نقل مى كنند و ضمنا یك جا كتاب سیر و سلوك منسوب به سید بحرالعلوم را یاد و مى گویند: انتساب این كتاب به آن حضرت مورد تردید است.

كتاب آداب الصلاة با تصرفاتى توسط حضرت آقاى فهرى در دو جلد چاپ شده است.

13ـ مبارزه با نفس جهاد اكبر (فارسى)

رساله اى است اخلاقى، در موضوع «جهاد با نفس» كه تقریر سخنرانیهاى حضرت امام در نجف اشرف براى طلاب و فضلا است. این رساله بارها چاپ شده است.

14ـ شرح حدیث جنود عقل و جهل (فارسى)

در كتاب شریف اصول كافى حدیثى در بیان لشگریان عقل و جهل از امام صادق (ع) نقل شده كه شامل هفتاد و چند عنوان است.

امام خمینی(ره) ـ رضوان الله علیه ـ این حدیث را به زبان فارسى شرح كرده اند ولى تا عنوان 25 آن را بیشتر ننوشته و موفق به تكمیل آن نشده اند. این كتاب از بهترین كتابهاى اخلاق و تربیت و سلوك است و به نام اخلاق اسلامى، به نام شخص دیگرى در سه جلد چاپ شده است و داستانش از این قرار است: «مرحوم شهید شیخ غلامحسین حقانى، دوست چندین ساله حقیر مى گفت یكى از اشخاصى كه قبل از انقلاب مورد عنایت و لطف حضرت امام بود به نجف مشرف شد. حضرت امام كتاب شرح حدیث جنود عقل و جهل را براى انتشار به ایشان مرحمت كردند. او از ترس دستگاه جبار شاهنشاهى، كتاب را با دخل و تصرفهایى به نام خود در سه جلد چاپ كرد، البته تا اواسط جلد دوم از امام، و بقیه از خود آن شخص است.

آن شخص در اثر انحراف سر از جهنم نفاق در آورد و كتاب هم چون به نام او بود، از دایره انتشارات حزب اللهى ها خارج شد.

امید است نسخه اصلى این كتاب پر ارج پیدا شود تا بدون هیچ دخل و تصرف به صورت اصلى خود چاپ و مورد استفاده محافل علمى و بخصوص حوزه هاى درس اخلاق حوزه علمیه قم و سایر حوزه ها قرار گیرد.

15ـ اربعین ـ شرح اربعین (فارسى)

شرح چهل حدیث است كه سى و سه حدیث آن اخلاقى و هفت حدیث دیگر اعتقادى است. در آغاز آن فرموده اند:

این بنده بى بضاعت ضعیف مدتى بود با خود حدیث مى كردم كه چهل حدیث از احادیث اهل بیت عصمت و طهارت (ع) كه در كتب معتبره اصحاب و علما (ره) ثبت است، جمع آورى كرده و هر یك را به مناسبت شرحى كنم كه با حال عامه مناسبتى داشته باشد و از این جهت آن را به زبان فارسى نگاشته كه فارسى زبانان از آن بهره گیرند...

در آغاز حدیث اول، چهار نفر از مشایخ را كه به ایشان اجازه روایت حدیث داده اند به این ترتیب نام برده اند:

1ـ شیخ علامه متكلم فقیه اصولى ادیب متبحر شیح محمدرضا آل علامه شیخ محمدتقى اصفهانى ـ ادام الله توفیقه ـ در زمانى كه در قم مشرف بودند مقصود شیخ محمدرضا اصفهانى صاحب «وقایة الاذهان» است كه در سال 1344 و 1346 در قم به سر مى بردند و هنگام تالیف این رساله یعنى حدود سال 1358 ق. در اصفهان بودند و در 1362 ق. وفات كردند.

2ـ شیخ عالم جلیل متعبد ثقه ثبت حاج شیخ عباس قمى ـ دام توفیقه ـ (م 1359ق)

3ـ سید سند فقیه متكلیم ثقه عین ثبت علامه سیدمحسن امین عاملى ـ ادام الله تائیداته ـ (م 1371ق)

4ـ سیدعالم ثقه ثبت سیدابوالقاسم دهكردى اصفهانى (م 1353ق)

مرحوم شیخ محمدرضا و مرحوم حاج شیخ عباس هر دو از حاجى نورى از شیخ انصارى و مرحوم سیدمحسن امین از سیدمحمد هندى از شیخ انصارى و مرحوم سیدابوالقاسم دهكردى از میرزاهاشم اصفهانى خوانسارى از شیخ انصارى.

سپس امام خمینی(ره) مى فرمایند: غیر از این چهار طریق، طرق دیگرى هم داریم كه به شیخ انصارى منتهى نمى شود و آن طرق را اینجا ذكر نكردیم.

تاریخ پایان تالیف كتاب اربعین 1358 ق. مى باشد. چهار حدیث آن توسط حضرت آقاى فهرى تحقیق و در 224 صفحه چاپ شد و سپس حدود بیست حدیث آن در مجله اعتصام به چاپ رسید و بالاخره همه چهل حدیث، در دو جلد توسط انتشارات»طه« قزوین در سال 1366 و سپس با چاپ بهترى توسط مركز نشر فرهنگى رجاء، در 556 صفحه در یك جلد منتشر شد.

كتابهاى فقه استدلالى

حضرت امام خمینی(ره) (س) مدت سى سال یا بیشتر فقه استدلالى تدریس مى كردند و همه این درسها یا قسمت اعظم آنها را نوشته اند و یكى از امتیازات این تالیفات همین است كه پس از تدریس و تحقیق كامل، نوشته شده است. بحثهایى را كه حضرت امام خمینی(ره) نوشته اند، عبارتند از: طهارت و مكاسب محرمه و بیع و خیارات و خلل صلاة، تقیه كه همه به زبان عربى است به این شرح:

16ـ كتاب الطهارة

جلد اول، بحث نجاسات، تاریخ پایان تالیف، 10 ذیحجه 1373 ق. چاپ اول در 272 صفحه در قم و چاپ دوم در 358 صفحه در نجف سال 389 ق.

17ـ كتاب الطهارة

جلد دوم، بحث ماء ثلاثه. تاریخ پایان تالیف، 22 ربیع الاول 1376 ق. چاپ قم در 319 صفحه.

18ـ كتاب الطهارة

جلد سوم، بحث تیمم. تاریخ پایان تالیف، 11 شعبان 1376. چاپ قم در 235 صفحه.

19ـ كتاب الطهارة

جلد چهارم كتاب مذكور پیرامون بحث از احكام نجاسات مى باشد. این كتاب كه آخرین قسمت از مباحث طهارت است تالیف آن در تاریخ 28 ذیقعده 1377 ق. به پایان رسیده و چاپ آن نیز در نجف اشرف به سال 1389 ق. انجام گرفته است. تعداد صفحات این جلد 290 صفحه مى باشد.

20ـ المكاسب المحرمه

جلد اول، شامل بحث هاى الاكتساب، الاعیان النجسه، الاكتساب مما یكون المقصود حراماً، الاكتساب بما لا منفعة فیه، الاكتساب بماهو حرام فى نفسه، نقاشى و مجسمه سازى، غنا و غیبت و قسمتى از رساله روضة الغناء استادشان حاج شیخ محمدرضا اصفهانى در این جلد نقل شده است.

تاریخ پایان تالیف پس از سال 1377 ق. و قبل از 1380 ق. مى باشد. چاپ قم در 322 صفحه در سال 1381.

21ـ المكاسب المحرمه

جلد دوم، شامل بحث هاى قمار، كذب، كمك به ظالم، ولایت از طرف جائر، تكسب به واجبات، جوایز سلطان و خراج و مقاسمه اى كه سلطان جائر مى گیرد.

تاریخ پایان تالیف، 8 جمادى الاولى 1380 چاپ قم در 290 صفحه در سال 1381.

22ـ كتاب البیع

جلد اول، تاریخ تالیف پس از 1380ق. در 457 صفحه در نجف چاپ شده است.

23ـ كتاب البیع

جلد دوم، در سال 1391 در نجف در 575 صفحه چاپ شده است و بحث ولایت فقیه حضرت امام خمینی(ره) كه منشا بسیارى از تحولات گشت، در این جلد است.

24ـ كتاب البیع

جلد سوم، تاریخ پایان تالیف، 11 جمادى الاولى 1392 و در همان سالها در 485 صفحه در نجف چاپ شده است و بدین ترتیب این سه جلد، حاصل تدریس حدود دوازده سال حضرت امام مى باشد كه به قلم خودشان نوشته شده است.

25ـ كتاب البیع

جلد چهارم، بحث خیارات. تاریخ پایان تالیف، 25 جمادى الاول 1394. در 452 صفحه در نجف در همان سال تالیف چاپ شده است.

26ـ كتاب البیع

جلد پنجم، شامل بقیه بحث خیارات و بحث نقد و نسیه و قبض. تاریخ پایان تالیف، 15 جمادى الاولى 1396. در 402 صفحه در سال 1397 در نجف چاپ شده است.

27ـ كتاب الخلل

بحث خلل صلاة است كه ظاهرا پس از سال 1397 تا هنگام مراجعت به ایران بحث كرده و نوشته اند. این كتاب در 314 صفحه در قم چاپ شده است.

28ـ رسالة فى التقیة

رساله اى است شامل مباحث تقیه در 35 صفحه كه تاریخ تالیف آن شعبان 1373 ق. مى باشد و به ضمیمه رساله هاى اصولى حضرت امام در سال 1385 ق. در قم چاپ شده است.

جالب اینكه بحث معروف»تقیه براى حفظ دین است نه محو دین« در این رساله عنوان شده است.

29ـ رسالة فى قاعدة من ملك

این رساله در كتاب آثارالحجة (جلد دوم صفحه 45) جز تالیفات حضرت امام یاد شده است.

30ـ رسالة فى تعیین الفجر فى اللیالى المقمره

این رساله در 32 صفحه رقعى در سال 1367 شمسى از امام خمینی(ره) منتشر شده است كه در عین اختصار، از تالیفات فقه استدلالى ایشان به شمار مى آید.

تالیفات امام در اصول فقه كه همه به زبان عربى است، به شرح ذیل است:

31ـ رساله لا ضرر

قاعده لاضرر با اینكه قاعده اى فقهى است اما در كتابهاى اصول در بخش برائت مورد بحث قرار مى گیرد و از این رو ما این رساله را از تالیفات اصول فقه به شمار آوردیم. این رساله هنگامى كه حضرت امام دوره اول اصول فقه را تدریس مى فرمودند، نوشته شده و تاریخ پایان تالیف آن غره جمادى الاولى 1368ق. مى باشد كه در 68 صفحه به ضمیمه چند رساله دیگر با نام»الرسائل« در قم در سال 1385 چاپ شده است.

32ـ رسالة الاستصحاب

این رساله در دوره اول درس اصولشان نوشته شده و تاریخ پایان تالیف آن، و رمضان 1370 مى باشد كه در 290 صفحه با همان رسائل در سال 1385 ق. در قم چاپ شده است.

33ـ رسالة فى التعادل والتراجیح

در دوره اول درس نوشته اند و تاریخ پایان تالیف آن، 9 جمادى الاولى 1370 و تاریخ پاكنویس آن ماه رمضان 1370 بوده است و در 92 صفحه در همان رسائل در سال 1385 در قم چاپ شده است.

34ـ رسالة الاجتهاد والتقلید

چون پایان دوره اول درس اصول فقه حضرت امام 1370 ق. بوده تاریخ پایان تالیف این رساله باید همان سال باشد. در 78 صفحه در همان رسائل در سال 1385ق. در قم چاپ شده است.

35ـ رسالة فى الطلب والارادة

این رساله را مى توان از رساله هاى فلسفى عرفانى شمرد، ولى چون حضرت امام در درس اصول فقه بحثش را مطرح كردند، ما جزو تالیفات اصول فقه ذكر كردیم.

در آغاز این رساله فرموده اند: چون بحث ما در اصول فقه به مساله طلب و اراده كه به مساله جبر و تفویض منتهى مى شود، رسید، تصمیم داشتیم كه بحث در این مساله را به اهل و محلش واگذاریم زیرا اداى حق این مساله در این درس امكان نداشت هم به دلیل اینكه مقدمات فراوانى لازم داشت كه بیان شود و هم به سبب دقت مطالب و دورى از فهم اكثر حضار در درس. الا اینكه اصرار برخى از كسانى كه علاقه شدید به تنقیح مباحث دارند، مرا مجبور ساخت كه تا حدى كه مناسب مقام باشد بعض جهات مساله را مطرح كنم... و چون بحث درباره آن، در عین حال طولانى شد، مباحث را در رساله جداگانه اى ضمن مقدمه و چند مطلب نوشتیم.

تاریخ پایان تالیف این رساله ماه رمضان 1371 ق. در همدان است. این رساله با ترجمه فارسى آن در 157 صفحه در سال 1362 توسط مركز انتشارات علمى و فرهنگى چاپ شده است.

36ـ تعلیقة على كفایة الاصول

مرحوم حاج آقا بزرگ تهرانى در كتاب الذریعه (جلد 26صفحه 285 چاپ مشهد) حاشیه كفایة الاصول آخوند خراسانى تالیف حضرت امام خمینی(ره) را یاد مى كنند و مى فرمایند: «ذكره فى فهرس تصانیفه» و آقاى رازى نوشته اند این حاشیه از بحث قطع تا استصحاب است و در جاى دیگر خوانده ام كه تاریخ پایان تالیف 1368 ق. مى باشد.

37ـ رساله در موضع علم اصول

و نیز در برخى نوشته ها، كتابى در اصول فقه به این عنوان «رساله در موضوع علم اصول» از تالیفات امام خمینی(ره) ـ قدس سره ـ شمرده شده است.

38ـ حضرت آقاى سبحانى كه از شاگردان برجسته حضرت امام بوده است، مى گوید:

امام خمینی(ره) (س) تقریرات درس مرحوم آیت الله العظمى بروجردى را نیز از آغاز مباحث اصول تا حجیت مظنه نوشته اند.

رساله هاى عملیه یا فقه غیراستدلالى

39ـ تعلیقة على العروة الوثقى (عربى)

حاشیه اى است بر تمام عروة الوثقى مرحوم سیدمحمدكاظم یزدى. تاریخ پایان این تعلیقه 7 جمادى الاولى 1375ق. مى باشد، چاپ اول آن در 345 صفحه در قم انجام شده است و سپس به ضمیمه خود عروة الوثقى، مكرر به چاپ رسیده است.

40 ـ تعلیقة على وسیلة النجاة (عربى)

حاشیه اى است بر تمام وسیلة النجاة سیدابوالحسن اصفهانى. تاریخ تالیف آن مشخص نیست.

41ـ حاشیه توضیح المسائل (فارسى)

حاشیه اى است بر توضیح المسائل آیت الله العظمى بروجردى كه در قم در 138 صفحه در سال 1381 پس از رحلت آیت الله بروجردى چاپ شده است.

42ـ رساله نجاة العباد (فارسى)

این رساله باید سه جلد باشد، نویسنده فقط جلد دوم آن را كه از مكاسب محرمه تا طلاق است و در 155 صفحه در قم در حدود سال 1380 به چاپ رسیده، زیارت كرده است. این رساله ظاهرا تالیف خود حضرت امام است و باید درباره قسمتهاى چاپ نشده آن تحقیق شود.

43ـ حاشیه رساله ارث (فارسى)

مرحوم حاج ملاهاشم خراسانى صاحب كتاب منتخب التواریخ رساله اى در ارث به زبان فارسى نوشته كه با حاشیه برخى مراجع تقلید گذشته چاپ سنگى شده است. حضرت امام خمینی(ره) حاشیه اى بر این رساله نوشته اند كه با اصل رساله در 120 صفحه در قم، پس از رحلت آیت الله العظمى بروجردى، چاپ شده است.

44ـ مناسك یا دستور حج (فارسى)

این رساله مكرر چاپ شده و چاپ سوم آن كه نویسنده زیارت كرده در 187 صفحه در سال 1384 ق. انجام شده است.

46و45ـ تحریر الوسیله (عربى)

وسیلة النجاة تالیف مرحوم آیت الله العظمى آقاسیدابوالحسن اصفهانى از جهت كثرت با بهاى فقه (نه كثرت فروع) بر عروة الوثقى تالیف سیدمحمد كاظم یزدى برترى دارد یعنى بسیارى از بابهاى فقه مانند مكاسب، طلاق، نذر و... در عروة الوثقى نیست ولى در «وسیلة النجاة»هست. امام خمینی(ره) همان طور كه قبلا گفته شد بر «وسیلة النجاة» حاشیه داشتند و در سال 1384 كه در تركیه تبعید بودند به این فكر افتادند كه حاشیه خود را در متن وسیله درج و در ضمن بابهایى را هم كه وسیلة النجاة، ناقص دارد تتمیم و مسائل مستحدثه را هم به آن بیفزایند. این كار به صورت بسیار خوبى در مدتى كه تبعید بودند انجام گرفت و به نام « تحریرالوسیله» در همان سالها، در نجف، در دو جلد (662و647 صفحه) چاپ و سپس مكرر تجدید چاپ شد.

47ـ زبدة الاحكام (عربى)

رساله مختصرى است كه با توجه به تحریرالوسیله حضرت امام خمینی(ره) توسط برخى از شاگردان ایشان تنظیم شده و مكرر به چاپ رسیده، یكى از چاپهاى ممتاز آن چاپ سازمان تبلیغات اسلامى در 273 صفحه در سال 1404 ق. انجام شده است. یادآورى این نكته لازم است كه متن اولى این رساله سالها قبل تالیف شده و به نام چند نفر از مراجع تقلید از جمله آیت الله میلانى و آیت الله حاج سیداحمد خوانسارى نیز به نامهاى دیگر چاپ شده است و بنابر این باید گفت همان متن اولى با توجه به تحریرالوسیله به این صورت تنظیم شده.

48ـ توضیح المسائل (فارسى)

در زمان آیت الله العظمى بروجردى احساس شد كه رساله عملیه ایشان باید ویرایش شود تا براى عامه مردم باسواد قابل فهم باشد. به این منظور حجت الاسلام والمسلمین حاج شیخ على اصغر كرباسچى، موسس مدرسه علوى در تهران و استاد محترم جناب آقاى على اصغر فقیهى، صاحب تالیفات متعدد با همكارى یكدیگر رساله عملیه آن مرحوم را به صورت بسیار مطلوبى در آوردند و به نام توضیح المسائل نامیده شد. پس از رحلت آیت الله بروجردى مراجع تقلید بر این كتاب حاشیه زدند. از جمله حضرت امام حاشیه اى بر این كتاب نوشتند كه بعدها توسط برخى از علما، حاشیه ایشان در متن درج و به نام توضیح المسائل امام خمینی(ره) مكرر چاپ شده است.

49ـ ملحقات توضیح المسائل (فارسى)

تحریرالوسیله حضرت امام خمینی(ره) مسائل جدید و مستحدثه را هم داشت ولى به زبان عربى بود و چون این مسائل براى فارسى زبانان هم لازم بود، به فارسى ترجمه و به ضمیمه برخى مسائل امر به معروف و نهى از منكر و دفاع كه در توضیح المسائل نبود، به نام ملحقات توضیح المسائل و نامهاى دیگر، هم مستقل و هم به ضمیمه توضیح المسائل مكرر چاپ شد.

51و50ـ استفتائات (فارسى)

یكى از كارهاى بسیار ارزنده، جمع و تنظیم جواب سوالاتى است كه از فقها مى شده تا براى غیر سوال كننده هم مورد استفاده قرار گیرد. كتابهاى بسیار مهم «جامع الشتات» میرزاى قمى و «سوال و جواب» حجت الاسلام شفتى و «سوال و جواب» سیدمحمد كاظم یزدى. همه از این قبیل است. اخیرا مجموعه سوال و جوابهاى آیت الله العظمى گلپایگانى هم در چند جلد تنظیم و چاپ شده است. برخى از علاقه مندان به امام خمینی(ره) ـ رضوان الله علیه ـ به فكر افتادند كه همین كار را در مورد استفتائات و جوابهاى حضرت امام انجام دهند كه قسمتى از آن كه گویا مربوط به سالهاى 1360ـ1362 شمسى است و در دو جلد تنظیم شده. یك جلد آن در 519 صفحه توسط انتشارات جامعه مدرسین قم چاپ شده است. امید است همین كار نسبت به كل استفتائات حضرت امام خمینی(ره) به صورت وسیع انجام گردد.

52ـ حكومت اسلامى یا «ولایت فقیه» (فارسى)

این كتاب حاصل درسهاى حضرت امام خمینی(ره) راجع به ولایت فقیه است كه در كتاب البیع ایشان هم به گونه اى مختصرتر آمده است. چاپ سوم این كتاب در 208 صفحه در سال 1391 انجام شده است. و این همان كتابى است كه زمینه فكرى تشكیل حكومت اسلامى را در ایران آماده ساخت و دستگاه جبار شاهنشاهى نسبت به آن خیلى حساسیت نشان مى داد.

53ـ كشف الاسرار (فارسى)

مرحوم حاج شیخ مهدى پائین شهرى از علماى بزرگ قم و اتقیا بود. فرزند ناخلف او على اكبر حكمى زاده رساله اى به نام «اسرار هزار ساله» نوشت و در 38 صفحه در سال 1322 شمسى منتشر ساخت. موضوع این رساله حمله به مذهب تشیع بود. یعنى حرفهاى فرقه ضاله وهابى را به ضمیمه تبلیغات سؤ علیه روحانیان كه آن روزها بازارشان داغ بود، در این رساله آورده بود و در حقیقت رساله اى بود در ترویج وهابیت و از طرفى همسو با كسروى و از طرف دیگر با رضاخان كه دشمن روحانیان بود.

امام خمینی(ره) ـ رضوان الله علیه ـ سكوت را روا ندانستند و كتاب كشف الاسرار را در همان تاریخ، در پاسخ آن رساله نوشتند و ضمنا خیانتهاى رضاخان را هم بیان كردند. كتاب مورد استقبال قرار گرفت و بارها چاپ شد. چاپ اول در سال 1323 شمسى و چاپ سوم آن در سال 1327 شمسى در 334 صفحه توسط كتابفروشى علمیه اسلامیه تهران انجام شده است.

قابل ذكر است كه حضرت امام براى تالیف»كشف الاسرار« مدتى درس خود را تعطیل كردند و به نوشتن این كتاب پرداختند و یك بار دیگر به همه این درس را آموختند كه باید دنبال عمل به تكلیف بود نه اینكه به یك كار مخصوص دل بست.

54ـ رساله در رجال (عربى)

حضرت امام در علم رجال تالیفى ندارند، اما در جلد اول كتاب طهارتشان كه قبلا یاد شد، بحثى درباره»محبت خبر اصحاب الاصول والكتب «در 24 صفحه كه مى توان آن را رساله اى جداگانه داشت و ما این بحث را به عنوان رساله اى مستقل یاد كردیم تا نظر افاضل را به آن جلب و این بعد علمى حضرت امام ـ رضوان الله علیه ـ نیز معلوم گردد. در این بحث درباره عبارت معروف: اجمعت العصابة على تصحیح...» و درباره فرق اصل و كتاب در اصطلاح قدما تحقیق شده است.

55ـ دیوان شعر (فارسى)

حضرت امام از آغاز جوانى تا پایان عمر گاهگاهى شعر مى سرودند و نمونه هایى از آن در كتابها آمده و یا در حافظه ها هست و بخشى از آنها پس از رحلت حضرت امام به صورتهاى گوناگون چاپ شد. مجموعه اشعار ایشان دیوانى نسبتا بزرگ را تشكیل مى دهد ولى قسمتهایى از آن مفقود شده.

56ـ رساله اى مشتمل بر فوایدى در بعضى مسائل مشكله

این كتاب در بعضى مصادر، یاد شده است و اطلاعى از كم و كیف آن در دست نیست. كتابهایى كه تا كنون یاد شد، جز چند مورد آن، به قلم خود حضرت امام خمینی(ره) (س) بود; اما چند كتاب هم تقریرات بحثهاى فقه و اصول ایشان است كه شاگردان آن بزرگوار آنها را نوشته اند.

58و57ـ تهذیب الاصول (عربى)

تقریر بحث اصول فقه حضرت امام است; به قلم استاد محترم حاج شیخ جعفر سبحانى كه با چهار رساله الاضرر ـ استصحاب ـ تعادل و تراجیح و اجتهاد و تقلید) كه به قلم خود امام است، دوره كامل فقه مى باشد.

پایان جلد اول 1373 ق. و تاریخ تقریرى كه حضرت امام بر آن نوشته اند، 1375ق. مى باشد و تاریخ پایان جلد دوم كه تا اواخر برائت است 1375ق. و تاریخ پاكنویس آن 1379ق. است. این كتاب در، سه جلد و دو جلد مكرر چاپ شده است.

59ـ رساله فى قاعدة لا ضرر یا نیل الاوطار

تقریر بحث امام است به قلم آقاى سبحانى، تاریخ پایان تالیف 1375 ق. و تاریخ پاكنویس آن 1380ق. این رساله ضمیمه تهذیب الاصول چاپ شده است.

60ـ رساله فى الاجتهاد والتقلید (عربى)

تقریر بحث امام است به قلم آقاى سبحانى، تاریخ پایان تالیف 1370ق. كه تاریخ پایان دوره اول درس اصول فقه امام است و تاریخ تجدید نظر در این رساله 1377ق. كه تاریخ پایان دوره دوم درس اصول فقه امام است و تاریخ پاكنویس آن 1382ق. مى باشد. این رساله هم به ضمیمه تهذیب الاصول چاپ شده.

61ـ لب الاثر یا رساله فى الطلب والاراده والجبر والتفویض. (عربى)

تقریرات بحث امام است به قلم آقاى سبحانى. تاریخ پایان تالیف 1371ق. و تاریخ پاكنویس 1373ق. و عكس نسخه خطى آن در 57 صفحه در كتابخانه موسسه در راه حق قم موجود است. همان طور كه توجه دارید سه بحث اخیر یعنى قاعده لاضرر و اجتهاد و تقلید و طلب و اراده را هم خود امام نوشته اند و هم جناب آقاى سبحانى و شاید تفاوت چندانى نداشته باشند.

62ـ كتاب البیع (عربى)

تقریر قسمتى از بحث بیع حضرت امام است به قلم استاد محترم جناب آقاى قدیرى كه اخیرا وزارت ارشاد آن را چاپ كرده است. البته همین قسمت به قلم خود امام هم نوشته شده كه قبلا یاد گشت.

82تا63ـ صحیفه نور (فارسى)

اعلامیه ها و گفتارها و حكمها و سخنرانیها و مصاحبه هاى حضرت امام از سال 1341 شمسى تا سال آخر عمر شریفشان به صورتهاى گوناگون و سلیقه هاى مختلف جمع آورى و تنظیم و نشر شده است (10) كه شاید معتبرترین و جامعترین آنها كتاب شریف صحیفه نور باشد.

این كتاب حدود بیست جلد است و شامل رهنمودهاى حضرت امام از سال 1341ش. تا آخر عمرشان یعنى 1368ش. مى باشد. در آغاز این كتاب نوشته اى از سال 1363ق. كه مربوط به حدود بیست سال قبل از نهضت پانزدهم خرداد است آمده كه بسیار جالب توجه است.

83ـ وصیتنامه سیاسى الهى (فارسى)

آخرین تالیف حضرت امام خمینی(ره) است كه پس از رحلت آن بزرگوار در اختیار امت اسلامى قرار گرفت و نویسنده فكر مى كند این نسخه الهى به دلیل توجه خاص ملت ما به آن، پر تیراژترین كتاب در تاریخ چاپ ایران باشد.

84ـ ره عشق

نامه عرفانى حضرت امام خمینی(ره) مورخ 1404ق. از انتشارات موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینى.

منبع:سایت آستان قدس رضوی